Farklı belgelerde İzmir 1922

"GÜN boyunca onlara rastladım; Trakya'nın çıplak arazisinde, kir içinde, yorgun, traşsız, rüzgar yanığı bir halde yürüyorlardı. Bando yok, yardım kuruluşu yok, sadece bit, kirli battaniyeler ve geceleri sivrisinek var. Onlar, adı Yunanistan olan ihtişamın nihayetiydiler. Şimdi ikinci Truva kuşatmasının sonunu yaşıyorlar."
Anadolu'yu terkeden Yunan askerinin bu portresi, 3 Kasım 1922'de The Toronto Daily Star gazetesinde, dönemin savaş muhabiri, ünlü romancı Ernest Hemingway imzasıyla yayınlanmış.
İstiklal Savaşı'nın zaferle sonuçlandığı Eylül 1922, Yunanistan'ın resmi söyleminde "soydaşları koruma amaçlı, barışçı bir işgalin hezimeti" sayılıyor.
Aynı olayın iki milletin hafızasındaki çelişkili izleri, ABD Kongresi'ndeki karar tasarısıyla güncel siyasete çekiliverdi. Temsilciler Meclisi'nde imzaya açılan "Smyrna'nın Tahribatı" tasarısı, Türkler'in 450 bin Rum'u katlettiği iddiasında. Dayandığı kaynakların başında, Marjorie Housepian ile o dönemde ABD'nin İzmir Konsolosu olan George Horton'ın, Türkler'in İzmir'i ateşe verdiğini ve binlerce sivili "denize döktüklerini" öne süren kitapları geliyor.
Tasarıya karşı, Türk diplomatlarının yararlandığı belgeler ise tam ters yönde. Bir çoğu gizli bir Ermeni örgütünün yangını başlattığı, bazıları da Rumlar'ın terkettikleri mahalleleri "servetleri Türkler'e kalmasın diye" yaktığı iddiasında.
Lord Kinross, Mustafa Kemal'in Türkler daha İzmir'e girmeden, kiliselerde yangın hazırlığı yapıldığı ve Ermeni evlerinde depolanmış tutuşturucu madde bulunduğunu yönündeki sözlerini yansıtıyor. ABD'li tarihçi Stanford Shaw ise, bir günde 25 bin binanın yanmasından Türk ordusunun sorumlu tutulmasını Batı basınının önyargısına bağlıyor.

Türkler'in katliam yapmadığını bildiren The Los Angeles Times muhabiri John Clayton, 11 Eylül 1922'de İzmir'den yazdığı habere, "Smyrna'yı saran korku dalgası şaşkınlığa dönüştü. Yerli halk, Türk işgalinden sonraki 48 saat içinde anladı ki, katliam yapılmayacak. 1919'daki Yunan işgalinde, 4 binden fazla Müslüman'ın kesildiği korku sahnelerini hatırlayan Hıristiyan nüfus, korunmak için yaygara koparıyordu" diye başlıyor.
"Türk Tarihi Kimin Kaynaklarına Dayandırılacak" başlıklı incelemesinde, Horton ve Housepian'ın "önyargılarına" dikkat çeken ABD'li akademisyen Heath Lowry, dönemin İzmir İtfaiye Şefi Paul Grescovich'in ifadelerinin görmezden gelinmesini eleştiriyor. Grescovich bu ifadelerde, Yunan askerleri ile kadın ve Türk askeri kılığına girmiş Ermeniler'in yangın çıkarırken yakalandıklarını bildiriyor.
Belgelere seçici bakıldığında, İzmir yangınından Türkler'i, Rumlar'ı ve Ermeniler'i sorumlu tutan farklı sonuçlara varılabileceğini kabul eden Lowry'e göre, gerçeğin ortaya çıkması ancak, döneme ilişkin Türk resmi arşivlerinin incelemeye açılmasıyla mümkün olacak.