İran’la 110 milyar dolarlık yeni sayfa
18.01.2016 - 02:30 | Son Güncellenme:
›› İran’a yönelik ambargonun önceki gün kaldırılmasıyla dünya tarihinde yeni bir sayfa açılıyor. Yaptırımlar nedeniyle İran’ın petrol gelirleri yarıya düşmüş, bankacılık sistemi uluslararası piyasalardan kopmuştu. ›› İran riyali dolar karşısında üçte iki oranında değer kaybetti. İran sanayisi hammadde ve yan ürün bulmakta güçlük çekerken, ilaç bulmak bile lüks haline geldi. Şimdi ise İran ekonomisi yıllık 110 milyar dolara varan bir doping elde edebilecek.
HANGİ AMBARGOLAR KALDIRILDI?
ABD’li şirketlere yasak sürüyor
İran’ın nükleer programına ilişkin yaptırımlar kalkarken balistik füze programı ve terörizm nedeniyle getirilen yaptırımlar ise yürürlükte kalmaya devam edecek, silah ambargosu da korunacak. İran Devrim Muhafızları’nın şirketlerine yönelik ambargolar sürecek.
-Birleşmiş Milletler’in İran’ın nükleer programıyla ilgili yaptırımları kalkacak. BM’nin yaptırımları, ülkelerin İran’a ambargo koymasına meşruiyet sağlamıştı.
-Avrupa Birliği (AB) İran’a petrol, ticaret, sigorta, bankacılık, deniz taşımacılığı gibi alanlardaki ambargoyu kaldırdı. 300 İran vatandaşı yaptırım listesinden çıkarılırken, terörizm nedeniyle listede olanlar buna dahil değil.
-ABD’de yaptırımların tam anlamıyla askıya alınması için Kongre’den onay alınması gerekiyor. Ancak Başkan Barack Obama, onay çıkmaması durumunda Kongre’yi bypass eden “başkanlık yetkisi”ni kullanacağını açıkladı.
ABD artık İran’a bankacılıkta ambargo uygulamayacak. ABD’nin yaptırım listesinden 400 İranlı çıkarıldı, 200 kişi ise hâlâ lisetede. ABD, Amerikalı olmayan bireyler ve şirketlerin İran’la iş yapmasını yasaklayan “ikincil yaptırımları kaldırdı. Bu kapsamda İran riyali ile iş yapanlara yönelik yaptırımlar kaldırıldı, İran’a banknot tedariki serbest kılındı. Sigorta, deniz taşımacılığı, altın, çelik, kömür, petrol, otomotiv sektörlerindeki ambargo da kalktı. ABD vatandaşları ve şirketlerinin İran’la ticaret yapması ve İran’dan petrol alması ise hâlâ yasak olacak.
İRAN İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?
Ekonomide yıllık büyüme hedefi yüzde 8
-İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, dün yaptığı açıklamada, anlaşmanın yürülüğe girmesini “İran tarihinde altın bir sayfa” olarak niteledi. Ruhani, İran’ın yılda yüzde 8’lik büyüme kaydedeceğini açıkladı. 2016-17 döneminde gayrisafi milli hasılasında yüzde 5’lik artış bekleniyor.
-İran’ın yurtdışında yaptırımlar nedeniyle dondurulmuş 100 milyar dolar varlığı mevcut. Yaptırımların kalkmasıyla İran Merkez Bankası’na göre bu varlıkların 30 milyar doları serbest kalacak. ABD Hazinesi’ne göre ise bu rakam 50 milyar dolar.
Airbus’tan 114 uçak
-Mevcut fiyatlarla, İran’a yönelik enerji yaptırımlarının kalkmasıyla İran petrol gelirini yıllık 10 milyar dolar artıracak. Yaptırımların kalkmasıyla İran’ın yılda sattığı petrol 1 milyondan 2.5 milyon varile çıkacak.
-İran’ın dev altyapı projelerine girişmesi bekleniyor. İran, Airbus’tan 114 yeni uçak almayı planlıyor.
-Bankacılıktaki yaptırımların kalkmasıyla İran küresel finans sistemine dönüyor. Yabancı bankalar kısıtlama olmadan İran’la iş yapabilecek. Son 10 yılda bankalar İran’la iş yaptıkları için toplamda 14 milyar dolar ceza ödedi. İngiliz ve Alman bankalarının İran’a girmek için hazırlık yaptığı aktarılıyor. Ancak küçük ölçekli bankaların girişi, İran’ın Siemens’in yapacağı tren yolları sistemi ve Airbus’tan alınacak yeni uçaklar gibi büyük çaptaki projeler için yetersiz kalabilir.
DÜNYA VE BÖLGE İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?
Suudi Arabistan’la yarış artacak
-İran’ın dünyaya açılmasıyla birlikte Avrupalı ülkeler, otomotivden sağlık sektörüne kadar birçok alanda açılan yeni pazardan pay kapmaya çalışacak. İran Cumhurbaşkanı Ruhani, yıllık 30-50 milyar dolar dış yatırıma ihtiyaç olduğunu açıkladı. Fransız ve Alman bakanlar, anlaşmanın son aşamaya gelmesiyle yüzlerce kişilik iş dünyası heyetleriyle birlikte Tahran’ı ziyaret etmişti.
-İran’ın petrol pazarına serbest şekilde girmesi, halihazırda son 11 yılın en düşük seviyesine gelen petrol fiyatlarını daha da indirecek. İran, müşteri kapabilmek için fiyat indirme yoluna gidecek. İran’ın tam kapasitesiyle markete girmesi, ezeli düşmanı Suudi Arabistan ile petrol fiyatları savaşına girmesine sebep olabilir. Yaptırımların kalkmasıyla Suudi Arabistan, Katar ve Dubai borsaları dün yüzde 6 oranında düşüş yaşadı.
-Tahran’ın, uluslararası sisteme geri dönmesiyle birlikte kendisine olan güveninin artacağı şüphesiz. Son dönemde İran ve Suudi Arabistan arasındaki gerilim, Şii din adamı Nimr el-Nimr’in idamının ardından yaşanan olaylarla doruk noktasına tırmanmış, Riyad Tahran’la olan tüm diplomatik ilişkilerini kesmişti. İran’ın uluslararası sisteme geri dönmesi ve ekonomik açıdan güçlenmesi, bunu tehdit olarak algılayan Suudi Arabistan’la olan gerilimi tırmandıracak.
Kasım 1979- İran İslam Devrimi’nin ardından, İranlı öğrencilerin ABD elçiliğini basıp diplomatları rehin alması nedeniyle Washington ilk yaptırımı devreye soktu. İran ürünlerinin ABD’ye satışı yasaklandı. İran’ın 12 milyarlık varlığı donduruldu.
Mart 1995 - ABD’li şirketlerin İran’a petrol ve doğal gaz alanında yatırım etmesi ve İran’la ticaret yapması yasaklandı.
Mayıs 1995- ABD’nin İran’la tüm ticareti yasaklandı.
Nisan 1996 - ABD, İran’a yılda 20 milyar dolardan fazla yatırım yapan yabancı şirketlere yaptırım getirdi.
Aralık 2006 - Tahran’a uranyum zenginleştirme programını durdurma çağrısı yapmasının ardından BM Güvenlik Konseyi, İran’a nükleer materyaller ve teknoloji ticareti ambargosu getirdi. Nükleer aktivitelere karışan İranlıların varlıkları donduruldu.
Mart 2007 - BM Güvenlik Konseyi, İran’a silah ihracatını yasakladı.
Ekim 2007 - ABD, ‘terörü desteklediği’ gerekçesiyle İran Devrim Muhafızları ile bağlantılı 20 kurluşu ABD finans sisteminden dışladı.
Haziran 2010 - BM Güvenlik Konseyi silah ambargosunu genişletti, İran’ın saldırı helikopteri ve füze gibi ağır silahlar alması yasaklandı. ABD, enerji ve bankacılık yaptırımlarını genişletti.
Mayıs 2011 - ABD, 21’inci İran devlet bankası olan Endüstri ve Maden Bankası’nı kara listeye aldı.
Ağustos 2010- AB, İran’da petrol ve doğal gaz endüstrisinde ortak girişim yapılmasını yasakladı. Nükleer aktiviteler ve doğal gaz üretimine ilişkin ekipman ve silah satışı yasaklandı.
Kasım 2011 - ABD, İngiltere ve Kanada, İran’a yaptırım açıkladı. ABD İran’ın petrol endüstrisine yardım eden şirketlere yaptırımı genişletti. İngiltere tüm İngiliz finans kuruluşlarına İran’la iş yapmayı yasakladı.
Ocak 2012 - ABD İran Merkez Bankası’na yaptırım getirdi.
Haziran 2012 -ABD, İran’ın yedi ana müşterisi olan Türkiye, Hindistan, Güney Kore, Malezya, Güney Afrika, Sri Lanka ve Tayvan hariç olmak üzere dünya bankalarına İran’dan petrol alışverişini tamamlamalarını yasakladı.
Haziran 2012 - AB’nin petrol ambargosu yürürlüğe girdi.
Ekim 2012 -AB bankacılık, ticaret ve enerji sektörüne sert yaptırımlar getirdi.
