126 yıllık tutku

Bireysellik, özgürlük ve sınıfsızlık sembolü olan Amerikan pazarlama harikası 'blue jean', 126 yaşında

Nurdan Akıner


Bugün 20 Mayıs, yani Dünya Blue Jean Günü. Tam 126 yaşında olan 'blue jean', yani kot pantolon dün olduğu gibi bugün de zirvede. 'Blue jean', Türkiye'de ilk kez bu ürünü üreten Kot ailesinin soyadından kaynaklanan bir alışkanlıkla kot pantolon olarak adlandırılıyor.
Bavyeralı tüccar Levi Straus'un elinde kalmış bir top çadır bezinden (kanvas) doğan kot pantolon, insanoğlunun attığı her adımda ve toplumun geçirdiği her sosyal evrimde onunla birlikteydi.
Sosyal sınıf tanımayan kot, genç, yaşlı, öğrenci, politikacı, işadamı, işçi, kovboy ve başta efsanevi sarışın Marilyn Monroe olmak üzere kadınlar tarafından da giyildi.
1968'in Amerikası'nda Beyaz Saray önünde savaş karşıtı gösteri yapan gençliği de protokollerine ara verince doğaya koşan başkan Jimmy Carter da hep onu tercih ettiler. Türkiye'deki 68'liler, kot pantolonu Amerikan Emperyalizmi'nin uzantısı sayarak bir dönem "tu kaka" yapsa da yaşları ilerlediğinde onun blazer ceketle pek de fena gitmediğini keşfetti.

Herkes altına, Levi ticaret yapmaya

Kot pantolonun doğum yeri San Francisco olarak kabul ediliyor. San Francisco'nun içinde yer aldığı, 1850'lerde altın madenleri ile ünlü Kaliforniya eyaletine akın eden maceraperest altın arayıcılarının içinde biri vardı ki o altınla değil ticaret yaparak zengin olmayı kafasına koymuştu.
Bavyeralı 24 yaşındaki Levi Strauss dikiş malzemelerini, beş ay süren bir gemi yolculuğundan sonra San Francisco'ya ulaştırdı. Genç tüccarın mallarına inanılmaz bir talep oldu. Fakat bir top çadır bezi(kanvas) elinde kaldı. Bu kumaş için çareler arayan Levi Strauss'un aklına, altın arayıcılarının sert dayanıklı pantolonlara ihtiyaç duyduğu geldi. Böylece, genç tüccarın bir terziye götürerek sağlam dikişli pantolonlar diktirmesi ile 126 yıllık serüven başlamış oldu. Leke göstermediği için Levi Strauss tarafından lacivert renkte karar kılınan pantolonlar, altın madenlerinin yakınında pazarlanmaya başlandı ve inanılmaz ilgi gördü.

Fabrikalar kapandı

Bu ilgi uzun yıllar sürdü. Levi's bir dönem kot pantolon pazarının tek hakimiydi. Ancak artan talep pazara yeni yeni firmaların girmesine neden oldu. Pazar payı azalan Levi's Amerika'da dokuz fabrikasını kapatmak zorunda kaldı ve yeniden yapılanmaya gitti. Şimdi Levi's'ın yanında Lee, Loft, Wrangler, Calvin Klay gibi onlarca firma bu pazarda kıyasıya rekabet içinde.

Kotun anayurdu Türkiye!

Doğum yeri tüm dünya tarafından Amerika olarak kabul edilse de tarihçi Prof.Dr.Halil İnalcık'a göre kot pantolonun anayurdu Türkiye. İnalcık'ın tezine göre kot yani kaba pamuklu kumaş ilk kez 16. yüzyılda Batı Anadolu'da üretildi.
Dünya tarihini yazan 10 tarihçi arasında yer alan ve "Osmanlı tarihi babası" olarak tanınan Prof.Dr. Halil İnalcık'ın kot konusundaki tezi şöyle:
"15-17. yüzyıllar arasında, Denizli ve Akhisar yöresinde çok fazla pamuk yetiştiriliyordu. Türk pamuğu ince elyaf değildi. Dolayısıyla yapılan kaba pamuklu elbiseleri, köylü ve fakir insanlar kullanırdı. Daha sonra pamuklular Hindistan'dan gelen mavi boya(çivit) ile boyanmaya başlandı." İnalcık'ın tezine göre, günümüzde kabul edilenin tersine bir coğrafi süreç izledi kotun yolculuğu.
İzmir'e getirilen bu kaba mavi pamukluların ilk ihracatı 16. yüzyılda Fransa'nın Marsilya kentine oldu. Buradan da İspanyollar tarafından Amerika'daki kolonilerine götürülüp çiftliklerde çalışan Afrikalı zenci köleler ve kızılderililere giydirildi. Amerika'nın başarısı ise kot pantolonu bir sanayi haline dönüştürmekte oldu.
"