Borsada kazananlarda vergi telaşı

Mustafa Özyürek


Hisse senedi alım satımından doğan kazançların mart ayı sonuna kadar beyan edilecek olması borsada oynayanları telaşa sevk etti. Vergi kanunlarına göre borsa kazançlarının nasıl vergilendirileceğini birkaç kez bu köşede açıkladık. Bu yazımızda, Maliye Bakanlığı'nın 23.03.2000 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan tebliğini de dikkate alarak önemli konulara bir kez daha değinmek istiyoruz.
Gerçek kişiler tarafından üç ay elde tutulduktan sonra satılan hisse senetlerinden doğan kazançlar vergiden istisna. Hisse senetlerinin iktisap tarihinden itibaren üç ay içerisinde elden çıkarılmasında sağlanan kazançlar ise diğer kazanç ve irat olarak beyan edilerek vergilendirilecek.
Ticari işletmelere dahil hisse senetlerinin elde edilen kazançların ticari kazanç hükümlerine göre tespit ve beyanı gerekir.
Kazancın tespiti ve istisna uygulaması bakımından hisse senetlerinin alım tarihinin bilinmesi ve izlenmesi gerekir. Hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesinde, sermaye ve kar yedeklerinin sermayeye eklenmesi dolayısıyla sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak, daha önceden sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihi esas alınacak. Yani hisse senedinin alış tarihi sermaye artırımında alınan hisse senedi alım tarihi yerine geçecek. Rüçhan hakkı kullanımı halinde de aynı yöntem geçerli olacak.
Hisse senedi bastırılmadan önce sahip olunan geçici ilmühaberlerin; iktisap tarihinden itibaren üç ay içerisinde elden çıkarılması halinde elde edilen kazanç değer artış kazancı olarak Gelir Vergisi'ne tabi olacak, iktisap tarihinden itibaren üç aylık sürenin geçmesinden sonra elden çıkarılması halinde ise elde edilen kazanç Gelir Vergisi'ne tabi olmayacak. Ayrıca, ilmühaberlerin hisse senetleri ile değiştirilmesi dolayısıyla alınan hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak ilmühaberlerin elde edildiği tarih dikkate alınacak.
Belirli bir şirketin hisse senedinden değişik tarihlerde alımlar yapıldıktan sonra, alınan hisse senetlerinin bir kısmının elden çıkarılması halinde mükellefler elden çıkarılan hisse senetlerinin hangi işlem ile alındığı konusunda serbestçe karar verebilecek. Yani maliyet tespiti açısından mükellefe serbesti tanınmakta.
Hisse senedinin edinme bedeli bilinmiyorsa veya belgelendirilemiyorsa, rayiç bedeli maliyet bedeli olarak kabul edilecek.
Kazancın tespiti açısından maliyet endekslemesi veya indirim oranı uygulamasından biri seçilebilecek. 1999 yılı kazançları için indirim oranı % 45.9 olarak ilan edilmiştir.
Şirketlerin sermaye yedekleri ile sermaye artırımında bulunmaları halinde, bu işlem sonrasında gerek önceden sahip olunan gerekse sermaye artırımı dolayısıyla alınan hisse senetlerinin maliyet bedeli, daha önce sahip olunan hisse senetlerinin maliyet bedelinin, sermaye artırımı sonrasında sahip olunan toplam hisse senedi sayısına bölünmesi suretiyle tespit edilecek. Yani bedelsiz hisse senedi alımı halinde sahip olunan tüm hisse senetlerinin maliyeti son hisse sayısına bölünecek ve maliyet bu şekilde tespit edilecek.
Örnek: 3.2.1999 tarihinde 1.000 lot (B) AŞ'nin hisse senedi toplamı 45.000.000.000 TL bedel ödemek suretiyle satın almıştır. (B) AŞ 9.3.1999 tarihinde tamamı sermaye yedeklerinden karşılanmak suretiyle % 50 oranında sermaye artırımına gitmiştir. Bu işlem dolayısıyla 500 lot yeni hisse senedi verilmiş. Bu durumda sermaye artırımı sonrasında sahip olduğu her bir hisse senedinin maliyet bedeli ödenen 45.000.000.000 TL bedelin toplam hisse senedi sayısına bölünmesi suretiyle (45.000.000.000 / 1.500.000=) 30.000 TL olarak belirlenecek. Bu sermaye artırımının kar yedeklerinden olduğunu düşündüğümüzde ise yeni maliyet /45.000.000.000 / 1.500.000=) 30.333 TL olarak tespit edilecek. Söz konusu sermaye artırımının bedelli olması ve yeni alınan her bir hisse senedi için 1000 TL ödendiği kabul edilirse yine maliyet bedeli 30.333 TL olacak.
Hisse senetlerinin iktisap tarihinden itibaren üç ay içinde elden çıkarılması ve bu işlem sonucunda bir zarar doğması halinde, bu zarar aynı takvim yılı içerisinde elden çıkarılan menkul kıymetlerden elde edilen kazançlardan mahsup edilebilecek. Ancak bu zararın diğer gelir unsurlarından mahsup edilmesi mümkün değil.
İktisap tarihinden itibaren 3 aydan fazla elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar vergiden istisna olduğu için, 3 aydan fazla elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan zararların diğer kazançlara mahsubu mümkün değil.
İndirim oranı uygulamasından kazanç tespiti yapılırken elden çıkarılan hisse senetlerinin bir kısmından kazanç elde edilmesi, diğer bir kısmından ise zarar edilmesi halinde, öncelikle kazanç tutarında zarar tutarı mahsup edilerek toplam gelir bulunacak, bu tutara indirim oranı uygulanacak. Bu işlem sonra kalan kazancın 3.500.000.000 TL'yi aşan kısmı beyan edilecek.
Maliye'nin tebliğine göre, kredili alımlar için ödenen kredi faizleri hiçbir şekilde kazancın tespitinde dikkate alınamayacak. Bu konu belki de borsa kazançlarının vergilendirilmesi açısından en çok sorun yaratacak konuların başında gelmekte. Zira gelirin gerçekliği ilkesi ve maliyet bedeli tanımındaki görüş farklılıklarına karşın, fiilen yüklenilmiş olan bir giderin kabul edilmemesi görünmemekte. Ancak Maliye kredi faizlerini gider veya maliyet unsuru olarak kabul etmemekte.
Özetle, hisse senedi alım satımından 1999 yılında, yüzde 45.9 indirim uygulamasından sonra 3.5 milyondan fazla kazanç elde edenlerin mart sonuna kadar bu kazançlarını mutlaka beyan etmeleri gerekiyor.