Tariş, Türkiye’nin en büyük tarım holdingini kurmaya hazırlanıyor

Geriye pamuk, incir ve üzüm birlikleri kaldı. Kooperatifin en büyük işi pamuk.  Sadece ürün alımı ve satımı yapmıyor. İşleme üniteleri de var. Ürün yelpazesi oldukça genişlemiş durumda. Çok şık mağazalar açıyor.
Tariş, kooperatif temelini koruyarak, tarım holdinge dönüşmeyi planlıyor. Bunun için bazı işletmelerinin AŞ’ye dönüştürülmesine başlanmış. Bu orta vadeli hedef gerçekleştiğinde, patronu kooperatifler olan ve muhtemelen Türkiye’nin en büyük tarımsal holdingi ortaya çıkmış olacak.
Tariş yönetiminin gündeminde başka önemli işler de var. Bunlardan biri çok değerli gayrimenkuller... Bunlar onlarca yıl önce alınmış yerler. Üzerlerinde işletmeler var. Şimdi İzmir’in, Aydın’ın merkezinde kalmış durumdalar. İzmir Alsancak’taki merkez binası oldukça değerli bir yerde.
Tariş, buralardaki üretimi kaydırmaya başlamış. İncir işi Germencik’te kurulan yeni fabrikaya kaymış. Kombineyi de kaydıracak. Bu değerli araziler için büyük gayrimenkul projeleri geliştiriyor. Tariş, bu projeleri gerçekleştirdiğinde, çok önemli bir gayrimenkul portföyü yaratmış olacak.

Mağazalar geliyor
Tariş’in iş alanı genişliyor. İncir yaprağından çay üretecek. TMO’dan yetki alarak buğday alımı işine girmiş. Biyodizel üretimi planlıyor. Sigorta, gübre ve ayçiçeği işine de hazırlanıyor. Bu arada bir de Tariş mağazalarını yaygınlaştırmak istiyor. Özellikle İstanbul’dan yatırımcı bekliyor.
Bu planlara bakınca... Tarımda kendi ana konularının da dışına çıkmış, sigorta, gayrimenkul, biyodizel gibi yeni iş alanlarına girmiş, yeni bir holdingin gelmekte olduğu görülüyor. Tariş’in şu undaki durumunu ve geleceğini Genel Müdür Hüseyin Velioğlu’yla konuştuk.

Tariş’in nasıl bir yapısı var?  Tariş’in toplam iş hacmi ne kadardır? Bu yapıda bir değişiklik düşünülüyor mu?
Tariş, Türkiye’nin en büyük tarımsal kooperatiflerinden biridir. Her kooperatifin kendi yönetimleri var. Kasaları, ortakları ayrı. Çiftçi ürüne göre birden fazla kooperatife üye olabilir. Biz üç alt birliğiz. Zeytin birliği de kardeş kuruluşumuzdur. Bizim birliklerimiz pamuk, üzüm ve incir konularında. Tariş’in iş hacminin yüzde 76’sı pamuktur. Pamuk birliğinin yıllık cirosu 600 milyon YTL. Üzüm işimizin yüzde 17’sini, incir yüzde 5’ini oluşturur.
Zeytin birliği dahil Tariş’in iş hacmi 1 milyar YTL’dir. Bizim kurumsal yapımızla ilgili bazı planlarımız var. Bunların birkısmını uygulamaya koyduk. İplik, anonim şirket (AŞ) oldu. Kombine (yağ işletmesi) AŞ oluyor. Orta vadeli hedefimiz Türkiye’nin en büyük tarımsal holdingini yaratmak. Bunu yapabiliriz. Çalışmalarımız var.

İsterseniz önce pamuk birliğini konuşalım. Ne yapar pamuk birliği?
Yılda 250 bin ton civarında mal alıyoruz. Üreticiye tohum, ilaç, gübre, nakit kredi, mazot veriyoruz. En ucuz mazotu biz veriyoruz. 20-25 milyon YTL’lik mazot ihalesi yapıyoruz. Yüzde 8.5 iskontoyla alıyoruz. Bu yıl ihalemizi Opet kazandı. Çiftçi ürün teslim ettikçe Opet’e gidip kartını gösterip ucuz mazotunu alıyor. Her isteyen üyenin alacağı bir sistem yok.

Peki pamukta sorunlardan söz ederken, üretimin azalmasının yanı sıra kalite düşüklüğüne dikkat çekiliyor. ‘Türk pamuğunun kalitesi düşüyor. Lif uzunluğu azaldı’ gibi değerlendirmeler yapılıyor...
Ege pamuğu dünya liderliğine oynuyor. Verimde hiç bir sorun yok. Ama Türkiye’nin bir pamuk politikası yok. 185 iplik fabrikası kapandı. Neden? İthal ucuz pamuk dolayısıyla oldu. Pamuk sıkıntısından, kalitesizliğinden değil, ithal, ucuz ürüne yönelme var. Genetik yapısı değiştirilmiş pamuk çekirdeği geliyor. Türkiye’nin pamuk faturası çok kabaracak.
Tekstilci Mısır’a gidiyor. Giden orada istihdam yaratıyor. Mısır ne veriyor da oraya gidiyorlar? Türkiye pamuk üretiminde 6-7’nci sıradaydı, şimdi 9-10’uncu sırada. Hepimiz fındık yemesek de olur ama giymek zorundayız. Türkiye politika tercihi yaparken sektörleri çok iyi değerlendirmeli. Bir taraftan iplik fabrikaları kapanırken, diğer taraftan teşvik veriliyor.
Türkiye’de herkes arabasını taksi yapamaz, ama her isteyen iplik fabrikası kurabiliyor. Çorlu’ya, Malatya’ya iplik fabrikası desteği var. Konukoğlu 4 bin 200 kişi çıkarmış, içim kan ağlıyor diyor.
KDV’yi bir gecede yüzde 1’den 8’e çıkardılar. Kimsenin haberi yok. 

Pamuk politikası yok diyorsunuz... Ne olabilir?
Pamuğun desteklenmesi gerekir. Tarım Kanunu çıktı. Hükümetin piyasa fiyatı ile üreticinin maliyet fiyatı arasındaki farkı ödemesi gerekiyor. Pamuğun maliyeti 1.3 YTL. Biz 1 YTL’den aldık. Tüccar 80-90 kuruştan aldı.
Biz olmazsak 60 kuruştan alacaktı. Kanun gereği farkın ödenmesi gerekiyor. Hükümet yüzde 5 artış öngörüyor. Bu artışla pamuk ektirmek için üreticinin kafasına silah dayamak gerekir. 2007 yılında prim aynı kaldı. 2008’e geldik. 2006-2008 arası yüzde 30 civarı enflasyon var, artış yüzde 5!

Pamuk yağı üretiminiz var. Ne yapıyorsunuz orada?
Yağ ve deterjan üretiyoruz. Yağ üreten iki fabrikamız (İzmir ve Aydın’da) var. Pamuk çekirdeğinden yağ üretiyor. Pamuk yağı deterjan üretiminde kullanılıyor. Deterjan üretimi, pamuk yağı üretilirken bir çıktının kullanımı ile oluyor. Bu ürünleri Tariş Ayma şirketimiz pazarlıyor. Ayma bizim pazarlama markamızdır. 55 ilde kendi faaliyeti var. 600 bin satış noktasına ulaşıyor.
Pamuk yağı yemeklik bir yağ değildir. Biz ihtiyacımızdan fazlasını piyasaya satıyoruz. Pamuk işinde depoculuk da yapacağız. Bizim ve Sanko’nun depoları devlet kontrolünde faaliyet gösterecek. Lisanslı depoculuk işlemine benzer bir iş olacak.

Gelelim incir işine. İncir birliğinin faaliyetleri nasıl?
Türkiye’nin 60 bin ton kuru incir üretimi var. Son iki yıldır 50 bin ton civarında oldu. Tariş bunun yüzde 10’unu alıp işliyor. Bu konuda dünya lideriyiz. Ama fiyatları bir tane bile incir ağacı bulunmayan Almanya belirliyor. Üç kutsal kitapta da geçer üzüm, incir ve zeytin. Üçünün de ana vatanı bu topraklardır. Türkiye incirini iyi kullansa yıllık 150-200 milyon dolar ihracat geliri olur. Toplamda 500 milyon dolarlık bir incir ekonomisi olur. Tariş’in incir işi 25 - 30 milyon YTL civarındadır. Kolonya üretimi de bu rakama dahildir.

Neden Hamburg belirliyor fiyatları?
Durum fındıktaki gibi. Ama Türkiye belirleyebilir. Başbakan, Tarım Bakanı der ki ‘İncir satmıyoruz. Burada borsada belirliyoruz. Bizim fiyatımız şu.’ Türkiye birkaç yıl dirense merkez olur. ABD, incir yetiştirmek için 12 yıl uğraştı olmadı. Kurutmalık incir yalnız Türkiye’de oluyor. Çok sağlıklı bir üründür. İki inciri zeytinyağına batırın yiyin basurunuz geçer. 

Kolonya işiniz çok eskiden beri var. Hala da devam ediyor...
Kolonya bağımsız bir üretim. Tariş ürünlerine dayalı değil. Gelir getirici faaliyet olarak düşünülmüş. Şimdi de yüzde 70 karla çalışıyor. Fabrikamızın üretim kapasitesi 1 milyon litredir. Biz 700 bin litre kapasitede çalışıyoruz.

İncirde yeni bir ürün var mı?
İncir yaprağı çayı yapacağız. Japonya’da var, onlardan öğrendik. Sallama çay şeklinde. Bu konuda bir Alman firmasıyla çalışıyoruz. Yapraklar toplanıp farklı analizler yapılıyor. En faydalı olanını üretime dönüştüreceğiz. İncirin tazesinde beyaz sütümsü bir şey vardır. Antibiyotik özelliklidir. Bu konuda da değerlendirmelerimiz var.
İncirde ‘cukulat’ denen bir ürünümüz var. Çok talep görüyor, ihracat yapıyoruz. Arap ülkelerinden 5 kiloluk kutularda talep geliyor. Japonlar 250 gramlık kutularda istiyor.
Cevizli lokumu, ezmesi var. Ürün toplandığında sınıf sınıf ayrılıyor. Çatlak olmayanlar ayrılıyor. Çatlakların ezmesi yapılıyor. 600 kızımız karanlık odada aflotoksin için çalışıyor. Kurallara uygun üretim çok önemli. Koruma için ürüne beyazlatıcı konuluyor, kanserojendir. 

Sizin de kutularınız, ambalajlarınız çok güzel. Bunları kendiniz mi üretiyorsunuz?
Bir Alman firmasından alıyorduk. Şimdi bayiliğini aldık. Sevgililer günü için kalp şeklinde, portakal kokan, incir kokan kutular yaptık. Şimdi bu kutuları herkese satabiliriz. Bizim hedefimiz içini incir doldurup vermek ama isteyene boş da satabileceğiz. Tesislerimizde hurma ve kaysı da işliyoruz. İhracatımız var. 6 ayda bir alıcı ülkeler denetlemeye geliyor.

Futbol kulüplerinin renk ve amblemlerini taşıyan kutular gördüm...
Fenerium için örnek bir üretim yaptık. Görüşmelerimiz devam ediyor. Büyük takımları düşünüyoruz. Bu konuda promosyon üretim arayışımız da var. Bankalarla görüşüyoruz. Ajanda gönderecek yerde özel bir kutuda incir gönder. Çok daha iyi.

Tarımsal birlikler tarımsal üretimin ne kadarını üretiyorlar?
Bütün birliklerin tarımsal üretim payı yüzde 20 civarındadır. Avrupa’da kooperatiflerin payı yüzde 85 düzeyindedir. ABD’de yine bu oran yüzde 85-90 civarındadır. Bizde yüzde 20 bile yok edilmeye çalışılıyor. Başkaları 1 domatesi 1 dolara satıyor, biz burada denize döküyoruz. 1 milyona koca koca karpuzları satıyorlar, yüzüne bakan yok.

Peki, Tariş böyle sadece birkaç üründe mi kalacak?
Hayır. Bir kere pazarlamada diğer ürünlere geçtik. Ayrıca çok önemlidir, buğday işi yapacağız. Toprak Mahsulleri Ofisi’nden (TMO) depo kiralayacağız ve buğday alım satımı yapacağız. Bu yıl alıma başladık. TMO’dan yetki aldık. Personel eğitimi yaptık. Ayçiçeğine ciddi manada gireceğiz. Ortaklarımızın üretimi var. Biyodizel üretimine gireceğiz. Ortaklarımıza kanola ektireceğiz. Bu konuda adım atmak için mevzuat engellerinin kalkmasını, düzenlemeleri bekliyoruz. Gübre işinde olmak istiyoruz. Biliyorsunuz Türkiye, gübrede büyük ithalatçıdır. Ukrayna’dan bayilik almak istiyoruz

Sizin sigorta acentelik işiniz de var. Sadece tarımsal sigorta mı yapıyorsunuz?
Hayır, her grupta sigorta yapıyoruz. Bu konuda ciddi büyüme niyetimiz var. Başak’ta yüzde 5 ortaklığımızı sattık. Güven Sigorta’yı almak için Ziraat Bankası’na teklif götürdük, olmadı.

Üzümde işler nasıl gidiyor?
Üzüm ayrı bir birliktir. Dolayısıyla onlardan aldığımız bilgileri size aktaralım. Dünya çekirdeksiz kuru üzüm üretimi 665 bin ton ile 800 bin ton arasında değişir. Çekirdeksiz kuru üzümün Türkiye’nin tarım ihracatı içinde önemli bir yeri var. Ege’de 57 bini aşkın aileye istihdam sağlıyor. Tariş Üzüm Birliği bünyesinde 14 kooperatif ve 20 bine yakın ortak bulunuyor. Her yıl bölgemizde üretilen çekirdeksiz kuru üzümün yüzde 25-30’unu alıyoruz. Bu birliğin altında Alaşehir Entegre Üzüm İşletmesi, Sirke-Pekmez İşletmesi bulunuyor.

Tariş, mağazaları çoğaltacak İstanbul’dan yatırımcı bekliyor
Zeytin birliğinin mağazaları var. Sizin de var. Bu konuda ne yapmak istiyorsunuz, daha açacak mısınız?
İzmir’de 7 Tariş mağazamız var. 8’incisini Rize’de açtık. Bunlara Tariş Ayma mağazaları diyoruz. Ayma bizim pazarlama şirketimiz. Bu mağazalarımızda Fiskobirlik’in, Gülbirlik’in ve diğer başka birliklerin ürünlerini satabiliyoruz.
İstanbul’a girmek istiyoruz. İzmir dışında ilk mağazamızın Rize’de açılmasının nedeni talep olmasıydı. Biz franchise sistemi ile mağazalaşmak istiyoruz. İzmir’deki mağazaların sadece 2’si bizim, kalanı bayiliktir. Bu sistemle yayılmak istiyoruz.
Bu yıl 25-30 mağazaya ulaşmak istiyoruz. İstanbul’dan ciddi yatırımcı bekliyoruz.

Koç’un Tat şirketi ile ortak kurduğunuz alkollü içicek firmasında durum nedir?
Kuruluşunda hisselerimiz eşitti. Ancak bizim çok bildiğimiz bir konu değil. Piyasada da çok yıkıcı rakebet var. Bizi bundan kurtarın dedik. Tat tarafı hissesini yüzde 85’e yükseltti. Şimdi kendisi pazarlıyor. Bizim bu işi yapmaya, büyümeye niyetimiz  yok. Tamamen de çıkılabilir.

Çok değerli arazilerin sahibi, gayrimenkul zengini
Sizin işletmelerinizin bulunduğu yerler çok değerli. Şehir içinde kalmış durumdalar. Buralar için gayrimenkul projeleriniz var mı?
Tariş Aydın fabrikası, pamuk birliğinin çok değerli bir arazisidir. Oraya rezidans ve alışveriş merkezi düşünüyoruz. Bir kültür merkezi de içinde olabilir. Çok değerli bir kadife tesisi vardı orada. Ama şimdi ekonomik değil. Üretim yok, tasfiye halinde. Yüzde 100’ü birliğindir.
Kombine ve yem fabrikası İzmir’in içinde kaldı. Yağ fabrikasını taşıyacağız. Çiğli ve Aydın’da yaparız bu işi. Buranın üzerine yeni bir proje yarışması yapıyoruz. Yüzde 50 vereceğiz, büyük gelir bekliyoruz. Bu bölgede metrekare fiyatı 2 bin 500 dolar. Bizim arazimiz 90 dönüm. Tek tapu. Yüzde 100’ü pamuk birliğine aittir. Bölgede bu büyüklükte tek tapulu bir arazi yoktur.
Çiğli’deki depolama yerimiz için İstanbul’dan bir hastane grubu geldi. Burası da 85 dönüm civarındadır. Burada da çeşitli seçenekler üzerinde duruyoruz. Bazı gayrimenkullerimiz için Almanlar, Japonlar geldi. Teklifleri oldu. Değerlendiriyoruz.

Rakamlarla Tariş
Zeytin hariç Tariş’in iş hacminin yüzde 76’sı pamuk. Pamuk birliğinin yıllık cirosu 600 milyon YTL
Üzümün Tariş’in hacmindeki payı yüzde 17, incirin yüzde 5
Pamuk birliği ayrıca pamukyağı ve deterjan üretiyor
Pazarlama şirketi Ayma’nın 55 ilde faaliyeti var.
Türkiye’nin kuru incir üretiminin yüzde 10’unu gerçekleştiriyor. Bu konudaki iş hacmi 25 - 30 milyon YTL civarında
İncir birliği ayrıca ünlü Tariş Kolonyaları’nı üretiyor.
Zeytin birliği dahil Tariş’in toplam iş hacmi 1 milyar YTL’yi buluyor.
Tariş’te sezona göre değişmekle birlikte 4 bin kişi çalışıyor.

Tariş’in gündemi
İncir yaprağından çay üretecek
Taze incirin beyaz sütünü de değerlendirmeyi planlıyor
Metal ambalaj kutularında Almanya’dan bayilik aldı. Bu işi geliştirmeyi planlıyor
Taraftar için özel kutulara koyarak incir tüketimini artıracak. Bu konuda kulüplerle görüşüyor
TMO’dan yetki alarak buğday alımı işine girdi. 
Ayçiçeği işine girecek
Biyodizel üretimi için mevzuatı bekliyor
Gübre için Ukrayna’dan bayilik alacak
Sigorta sektöründe bayiliği var ama asıl şirket sahibi olmak istiyor
Kurumsal yapısında değişikliklere başladı. İşletmeleri AŞ’ye dönüştürüp, Türkiye’nin en büyük tarımsal holdingini yaratmak istiyor