Yunus Emre’li 200, Itri’li 100 TL geliyor

Dört yıl aradan sonra 1 Ocak 2009’da yeniden Türkiye’nin resmi para birimi olarak kullanılmaya başlanacak olan Türk lirası (TL) banknotları, farklı ebatları, tasarımı ve güvenlik önlemleri ile görücüye çıktı. En düşük değerlisi 5, en yükseği 200 TL olan banknotların ön yüzünde üç farklı Atatürk portresi yer alacak.

Gülümseyen fotoğraflar seçildi
Dün yapılan tanıtım toplantısına Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Başbakan Yardımcısı ve Devlet Bakanı Nazım Ekren, Devlet Bakanı Mehmet Şimşek, Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz katıldı.
Yılmaz, banknotlarda Atatürk’ün gülümsediği fotoğraflardan yararlanıldığını, 3 farklı Atatürk portresinin kullanıldığını belirtti. Banknotların arka yüzlerinde ise ulusal ve uluslararası özellik yaratmış, tarihe mal olmuş şahsiyetlerin portrelerinin yer aldığı belirtildi.

‘Paramız itibarını yükseltti’
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ise, “1 Ocak 2009’dan itibaren asıl arzuladığımız, o asli para birimimiz olan, yenilenmiş, itibarı ve değeri artmış Türk Lirası’na dönüyoruz” dedi.
Türk ekonomisi ve günlük yaşantının paradan 6 sıfır atılmasından olumlu etkilendiğini ileten Erdoğan, “Paramız saygınlığını yeniden kazandı, itibarını yükseltti, her şeyden önemlisi değerini yeniden kazandı” diye konuştu.

YTL ne zaman kalkıyor?
-  YTL ve TL banknotlar 2009 yılı boyunca birlikte kullanılacak. 
-  YTL banknot ve madeni paraların tedavül süresi 31 Aralık 2009’da sona erecek. 
-  Bu tarihten sonra banknotlar 10 yıl, madeni paralar 1 yıllık zaman aşımı süresi boyunca, Merkez Bankası ve Ziraat Bankası şubelerinden kabul edilecek.

Yeni paralarda ne değişti?
-  Daha önce 1 YTL olan en düşük değerli banknot 5 TL oldu. En yüksek banknot olarak ilk kez 200 TL basıldı.
-  Atatürk portresi ile birlikte paraların üzerinde ay ve yıldız motifleri kullanıldı. Tanıtım afişlerinde de yer alan söz konusu motifin kırmızı fon üzerinde kullanılması Türk bayrağı çağrışımı yaptı. Ay ve yıldız figürlerinin Türk bayrağındakinin aksine, ters yöne bakacak şekilde dizayn edilmesi dikkat çekerken, banka yetkilileri, “Paraların üzerinde ve afişlerde kesinlikle bayrak kullanılmadı. Ay ve yıldız figürleri banka sanatçılarının özgün tasarımları kullanılarak banknotların üzerine yerleştirildi. Buna yasal bir engel yok” değerlendirmesinde bulundu.
-  Banknot boyutlarındaki farklılıklarla görme engellilerin paraları ayırt edebilmesi amaçlandı.
-  Banknotların ön yüzüne görme engellilerin parayı tanıması için Braille alfabesinden yararlanılarak dokunulduğunda hissedilen noktalar yerleştirildi. 
-  İlk kez bir kâğıt parada kadın portresi ve para birimiyle yer adları dışında bir yazılı metin (sevelim sevilelim sözü) kullanıldı.

TOPLANTIDAN NOTLAR
Başbakan yorgundu...
-  Yeni banknotların tanıtım toplantısı öncesinde Başkan Yılmaz, Başbakan Erdoğan ve kurmaylarını kabul etti. Görüşmede Yılmaz’ın TL banknotlariyle ilgili bilgi verdiği belirtildi.
-  Erdoğan’ın ziyareti nedeniyle Merkez Bankası binası önünde sıkı güvenlik önlemleri alındı. Toplantı salonunda köpekler tarafından güvenlik araması yapıldı. 
-  Erdoğan’ın yorgun olduğu, toplantı sırasında zaman zaman gözlerinin kapandığı fark edildi. Başbakanlık korumaları Erdoğan’ın uyurken görüntülenmesine engel oldu.

İsimleri Banka Meclisi seçti 
Paranın üzerinde yer alacak isimlerin çok sayıda seçenek arasından Banka Meclisi üyelerince seçildiğini söyleyen Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, arka yüzde bulunan isimlerin belirlenirken esas alınan kıstasları şöyle sıraladı:
“Bilim insanı veya sanatçı olmaları, toplumumuzdan yetişmiş, herhangi bir tartışmaya yer bırakmayacak şekilde milli değer olmaları, evrensel değer taşımaları, herhangi bir siyasi görüşle özdeşleştirilmemeleri, tüm topluma mal olacak kişilikler olmaları, daha önce tedavüle çıkarılan banknotlarda veya diğer ülke paralarında yer almamış olmaları.”
Yeni banknotların ön yüzlerinde Atatürk portresi var. Arka yüzlerinde ise bilim tarihçisi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın (5 TL), kendi adıyla bilinen teoremleriyle dünya çapında tanınmış Türkiye’nin yetiştirdiği en büyük matematikçilerden biri olan Ord. Prof. Dr. Cahit Arf’ın (10 TL), ulusal mimarlık akımının öncü isimlerinden Mimar Kemaleddin’in (20 TL), ilk Türk kadın felsefeci olan Fatma Aliye Hanım’ın (50 TL), Itri’nin (100 TL) ve tasavvuf akımının ve Türkçe şiirin öncülerinden Yunus Emre’nin (200 TL) portresi yer alıyor.

Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı: Polonyalı astronom Kopernik konusundaki çalışmalarından dolayı, 1973’te Polonya hükümeti tarafından Kopernik Madalyası’na layık görüldü. 1977’de TÜBİTAK Hizmet Ödülü’nü aldı. 1980’de UNESCO Uluslararası Yazar-Editör Komitesi’ne seçildi. 1990’da bütün çalışmaları göz önünde bulundurularak UNESCO Ödülü’ne layık görüldü.

Ord. Prof. Dr. Cahit Arf: Cebir konusundaki çalışmalarıyla dünyaca ün kazandı. 1948’de İnönü Ödülü’nü, 1974’te TÜBİTAK Bilim Ödülü’nü kazandı. 1980 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Onur Doktorası, 1981’de de ODTÜ Onur Doktorası’nı aldı. 1990’da Arf’in onuruna Sayılar Teorisi üzerine uluslararası bir sempozyum düzenlendi.

Mimar Kemaleddin: Klasik dönem Osmanlı mimarisinden esinlenerek, Alman ile Osmanlı mimarilerinin belirgin özelliklerini sentezleyerek, yeni bir tarz ortaya koydu. Osmanlı ve İslam yapılarının karakteristiklerini ulusal benliği yansıttı. Kudüs’te Mescid-i Aksa’nın onarımında gösterdiği başarı nedeniyle İngiliz Kraliyet Mimarlık Akademisi üyeliğine seçildi.

Fatma Aliye Hanım: Türk edebiyatının ilk kadın romancılarından. Eserlerinde çoğunlukla kadının toplumdaki yeri, aile içindeki ve evlilikteki konumu ve kadın eğitiminin önemi gibi konuları işleyerek kadın haklarını savundu. Kadınların sosyal hayata girmeleri konusunda çalışmalar yaptı. Fatma Aliye’nin bazı eserleri Fransızca ve Arapçaya çevrildi.

Itri: Buhurizade Mustafa Efendi (Itri), Dördüncü Mehmet döneminde büyük üstat olarak ünlenerek, devlet erkanı huzurunda fasıllar icra etti. Müzikle ilgili kuramsal bilgilerinin çok üstün düzeyde olduğu kabul edildi. Peşrev, saz semaisi, kâr, beste, semai, ayin, na’t, durak, tevşih, tekbir, sala ve ilahi olmak üzere Türk müziğinin hemen her formunda eser verdi.

Yunus Emre: Anadolu’da tasavvuf akımının ve şiir dilinde Türkçe’nin kullanılmasının öncülerinden oldu.
Türkçe’nin en güzel ve en güçlü özelliklerini kullanarak tasavvuf konularını ele aldı. Duygu ve düşüncelerini dile getirişi bakımından halka çok yakındır.
Şiirlerinde ahlak, din, aşk gibi konuların hemen hepsi tasavvuf görüşü içerisinde yer aldı.

‘İslamcı feminist’ kadın yazar 50 Türk Lirası’nda
50 liralık Türk Lirası banknotu üzerine fotoğrafı basılan Türk edebiyatının ilk kadın romancısı Fatma Aliye Hanım, (1862-1936) tarihçi Ahmed Cevdet Paşa’nın kızı. Okuma yazmaya ilgisi küçük yaşta başladı. Fransızcayı evde kendi kendine kitaplardan öğrendi. 16’sında Abdülhamit’in Kolağası Faik Bey’le evlendi.
Dört kızından biri olan İsmet, 1926’dan sonra evden kaçıp Katolik rahibe olunca zorlu bir döneme giren Fatma Aliye bütün mal varlığını kızını bulmak uğruna harcadı, ancak bulamadı.

‘Bir Kadın’ mahlası
Edebiyat çalışmalarına 1889’da George Ohnet’in “1 Volonte” adlı romanını Türkçeye çevirerek başladı. Bu çeviride imza olarak “Bir Kadın” mahlasını kullandı. Kendi adını kullanarak yayımladığı ilk romanı Muhadarat 1892’de, ikinci romanı Udi 1899’da çıktı.
Fatma Aliye, eserlerinde kadın sorunlarına ağırlıkla yer verdi. Kadınların ekonomik ve toplumsal yaşamda daha fazla yer almaları için uğraştı. Bununla ilgili çalışmalar yaptı. Bu çalışmalarından dolayı feminist hareketin ilk önemli kadınlarından biri olarak biliniyor.

Örtünmemek günah
Fatma Aliye, İslamcı çevrelerde daha çok bilinen bir kadın yazar. Dini konulardaki görüşleri ile de dikkat çekiyor. Firdevs Canbaz’ın Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne verilen “Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu” isimli mastır tezindeki bilgilere göre Fatma Aliye, Nisvân-ı İslâm’da kadınların saçlarının örtülmesinin dinin gereği olduğunu ancak yüzü örtmenin sonradan âdet edinildiğini belirtir: “İşte bu tuvaletin üzerine zinetten âri ve bolca bir şey giyilir ve saçlar da bir baş örtüsüyle örtülürse şeriata muvafık surette tesettür edilmiş olur.”
Ayrıca kadının saçını örtmemekle dinden çıkmadığını fakat günaha girdiğini, örtünün ‘İslamın şartları’ndan biri olmadığını vurgular. Terbiye-i İçtimâiyye’de örtü konusunda şöyle der:
“Kadınların terakkiyâtı (gelişmesi) denildi mi bazı erkekler bunu kadınların başlarını açması suretinde anlıyorlar. Dişilerden de bunu öylece telâkki edenler bulunuyor.
Acaba yalvarsalar kadınlar başlarının örtüsünü açarlar mı sanıyorlar? Bu ne yanlış zehâb! Kadınlarımızın hâlet-i rûhiyyeleri hakkında ne büyük gaflet!...Kadınların en şiddetle müdâfaa edecekleri şey başlarının örtüsü olduğunu anlamalıdır.”

Asıl özelliği feministliği
Fatma Aliye’nin doğumundan ölümüne kadar tüm hayatını anlatan Fatma Karabıyık Barbarosoğlu’nun “Fatma Aliye: Uzak Ülke” adlı kitabı geçen yıl Timaş Yayınları’ndan çıktı. Yeni Şafak yazarı da olan Barbarosoğlu’na göre Aliye’nin kendi vatanı içinde kendini ‘uzak ülkede’ hissetmesinin nedeni, İslamcı yaklaşımıydı. Mustafa Kemal’in yaptığı yenilikler, kendini uzakta hissetmesine neden oluyordu.
Saltanatın kaldırılması, alfabenin değişmesi ve padişahın düşürülmesi demek, geçmişten vazgeçmek demekti ona göre. Fatma Aliye’nin, kimilerine göre asıl belirgin özelliği feministliğiydi, kimilerine göreyse İslamcılığı.

TL’ye sıkı güvenlik önlemi
Yeni banknotlarda, Merkez Bankası’na, para ile ilgili mesleklerde çalışanlara, makinelere ve halka yönelik olmak üzere 16 güvenlik önlemine yer verilirken, bazı güvenlik özellikleri gizli tutuldu. TL’lerdeki bazı güvenlik özellikleri şöyle sıralanıyor:
Emniyet şeridi: Tüm banknotlarda kâğıda gömülü olarak yer alıyor. Banknot ışığa tutulduğunda her 2 yüzden de kesintisiz bir hat şeklinde görülüyor. Şerit üzerinde yer alan kupür değeri ve TL harfleri okunabiliyor.
Filigran: Ön yüzünde yer alan Atatürk portresinin küçüğü ile kupür değerini gösteren sayıdan oluşuyor. Banknot ışığa tutulduğunda her 2 yüzden de görülebiliyor.
Holografik şerit folyo: Türkiye ve dünyada ilk kez uygulandı. Banknot hareket ettirildiğinde parlak ve renkli yansımalar veriyor. Farklı açılardan bakıldığında, ay-yıldız motifin altındaki dikdörtgen şekil içindeki TL harfleri kupür değerine dönüşüyor.
Mikro yazılar: Banknotların ön yüzünde, ay-yıldız motifinin içinde, kupür değerini gösteren ‘sayılar’ ve ‘TL’ harfleri mikro yazılı.