15 bin ton ihracatı var

Firavun mezarlarında bal çömlekleri bulunmuştu. Bilinen en eski tarihi kaydı (M.Ö 3500) bu bulguya dayanıyor. Ta o zamanlarda kıymetinin bilindiği buradan da belli. Çünkü Firavun mezarlarına en kıymetli eşyaları konurmuş.
Keşfi demeyelim. Çünkü doğada bal vardı, insan rastlamış, tatmış, faydasını görmüş olmalı. Denilir ya 'Kur'an da bile yeri var.' Evet, Kuran'da da sık sık adı geçer. Bu yüzden Müslümanlar da bala çok önem verirler.
İster çiçek balı, ister çam (salgı) balı olsun, tam bir doğa mucizesi. Bir rakam verelim: 1 kilo bal için 40 bin balarısı 6 milyon çiçeği ziyaret eder! Büyük zahmet, büyük işçilik değil mi?

Biz de artık Hollanda'dan alıyoruz
Bereketli Anadolu toprakları arı konusunda da çok zengin. Belki üzüleceksiniz, 'Biz adam olmayız' diyeceksiniz ama ne çare, gerçeği söyleyelim. Bilenler bilir bombus arısını. Yabani bombus arısı kıymetini bilmediğimiz zenginliklerden. Yemeyenin malını yerler hesabı, Hollanda, bizim bombus arısından iyi para kazanıyor. Anadolu'dan kaçırıp götürdüğü bombus arılarını, labaratuvarda yetiştirip çoğaltıyor, özel kutularda, tanesi 10 dolara bütün dünyaya satıyor. Seralara kapatılan bombus arıları, bitkilerin çiçekleri arasında dolaşırken döllenmeyi sağlıyor. Böylece seralarda hormon kullanarak suni döllenme yapmaya gerek kalmıyor. Maalesef Türk seracılar bile Hollanda'dan ithal edilen bombus arılarını çalıştırıyorlar seralarında.

Kafkas arısı sadece Artvin'de kaldı
Kuzeydoğu Anadolu'da, Artvin'de, Macahel yöresinde Kafkas arısı yetişiyor. Çok çalışkan bir arı cinsi. Soğuğa dayanıklı. Onun da nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya. Diğer arı çeşitlerinden çok etkilendiği için soyu bozuluyor. Bir zamanlar tüm Kuzeydoğu Anadolu'da varmış. Bugün sadece, Artvin'in Macahel yöresinde rastlanabiliyor.
Tema Vakfı, şimdi bu arıya sahip çıktı. Bir arı üretme merkezi kurdu. Kafkas arısı yetiştirip damızlık olarak arıcılara dağıtıyor. Türkiye, Kafkas arısına sahip çıkarsa, dünya bal pazarının lideri olabilir. Çünkü Anadolu'nun florası (bitki örtüsü) çok zengin. Britanya Adaları'nın (İngiltere) florası 2 bin küsur çeşit bitkiden oluşuyor. Anadolu florasında 9 bin çeşitten fazla bitki yaşıyor. Bol güneşli Anadolu yaylalarında yaşayan çalışkan arılarımızın balının lezzeti ve kalitesi çok üstün.

Çiçek farkı balın lezzetine yansır
Trakya'da her tarafta ayçiçek ekili olduğu için arılar ayçiçeğinden bal yaparlar. Bu nedenle Trakya balı, diğer yörelerin balından renk ve lezzet açısından farklıdır. Kekiği bol yayla arıların balında hakim bitki kekiktir. Bu nedenle her yörenin balı o yöredeki hakim bitkiden kaynaklanan farklı bir renge ve lezzete sahiptir.
Bizim en meşhur balımız, anzer'dir. Rize'de Anzer Yaylası'nda çıkan bu bal, bir efsane haline geldiği için kilosu onlarca milyon liraya müşteri buluyor. Ama küçücük Anzer Yaylası'nın kara kovanlarında kısıtlı miktarda yetişen Anzer balının nasıl olup da tüm yurt sathında binlerce kilo olarak satıldığını anlamak mümkün değil. Bu işi belli ki karıştırıyorlar. Birde Anzer balı bilinir ama işin erbabı Hakkari balının da Anzer'den aşağı kalmadığını bilir.
Anadolu'da kalitesi ve lezzeti ile öne çıkan yöreleri sayalım: Kars, Erzurum, Hakkari, Erzurum, Artvin, Erzincan, Ağrı, Bitlis yaylaları, Orta Anadolu'da Ankara, Kayseri, Sivas, Tokat, Gümüşhane, yöreleri, Batıda Trakya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Muğla, Aydın, Marmaris güneyde ise Antalya, Mersin, Adana ve Hatay çevreleri.

Dünyanın en önemli bal ihracatçısı Çin. Ancak Çin balları son yıllarda müşterisini kaybediyor. Çünkü Çin balı temiz değil. Tarım ilacıyla bulaşık olduğu için AB, Çin balına ambargo koydu. Bunun üzerine Avrupalı bal ithalatçıları, tarım ilaçlarıyla kirlenmemiş olan temiz Türk balını talep etmeye başladılar. Böylece, dünya pazarlarında Türk balının yıldızı parladı. Ordu Arıcılık Enstitüsü Müdür Yardımcısı İzzet Poyraz'ın verdiği bilgiye göre, Türkiye'nin 2001 yılında 5 bin ton olan bal ihracatı 2002 yılında üç kat artarak 15 bin tona çıktı.

Evet işte böyle.. Anadolu arısının başına talih kuşu kondu. Ama üretici yine de kaygılı. Giresun Arı yetiştiricileri Birliği Başkanı Kubilay Elevli, "Biz bir çaba göstermeden müşteri ayağımıza geldi, balımız kıymete bindi.. Eğer 'Oh ne güzel, müşteri ayağımıza geldi' diye tembelliğe devam edersek yarın öbür gün müşteriyi kaçırırız" diyor.
1001 Çiçek markası ile bal üreten Besim Balkaya'nın 4 bine yakın kovanı var. Balkaya'nın anlattığına göre Türkiye balı varilde ihraç ediyor. Kavanoza koysa daha fazla para kazanacak. Çünkü kavanoz, 'marka' satmak demek. Balkaya, Japonya'da bir fuara katılmış. Çok ilgi görmüş Türk balı. Japon televizyon kanalı TBS kanalı Türkiye'ye gelerek haber programı hazırlamış. Şimdi bu ülkeye ihracat yapıyor. THY, Japonya hattında, uçaklarında 1001 Çiçek balı satıyor.

Yaz aylarında yakaladığım balarılarına annem dizlerini soktururdu. Annem "of, ay" diyerek dizlerini arıya soktururken, ben merakla niye böyle yaptığını sorardım, "Romatizmalarıma iyi geliyor. Kışın rahat ediyorum" derdi. Arı poleni orijinal bir besin ve ilaç hazinesidir. Arı poleni yaşam için gerekli bütün temel besin maddelerini içerir. Bugün arı zehirinden yapılmış pek çok ilaç kullanılıyor tıpta. Biz 60'lı yıllarda bu ilaçlardan haberdar olmadığımız için canlı arıyı kullanıyorduk. Arı sütü ise doğal hormonlar, mineraller, B vitaminleri, folik asit, yağ asitleri, proteinler ve karbonhidratlar bakımından çok zengindir. Anti bakteriyel, anti virütik, besleyici ve yaşlanmayı önleyici etkilere sahip. Çünkü hücre yenilenmesine yardım ediyor. Kronik yorgunluk, ameliyat, travma gibi durumlardan sonra vücudun güç kazanmasını sağlıyor.

Dünyada 50 milyon kovanda yaşayan milyarlarca arı, 'arı' gibi çalışıp yılda bir milyar tona yakın bal üretiyor. Dünya piyasalarında bir kilo çiçek 2.60 - 2.80 euro, çam balı ise 2.50 - 2.70 euro arasında satılıyor. Yılda 50 - 60 bin ton bal üretilen Türkiye açısından, dünya pazarlarında söz sahibi olmak büyük önem taşıyor. Balparmak'ın sahibi Bülent Bilgin, "Şans kapımızı çaldı. Bugüne kadar balımızı tanımayan Avrupalı firmalar Türk balı almaya başladı. Çünkü Türk balı Avrupa Gıda Kodeksi'ne uygun. Bu şansı iyi kullanmalı" diyor.
Ancak, biz arımızın, balımızın hakkını veremiyoruz. 2.5 milyon adet kovanla dünyada dördüncü olan Türkiye, bal üretiminde 35 bin tonla Arjantin'in arkasından ancak 7'nci sırada. Kovan başına 10 - 15 kilo olan bal üretimimizi, komşumuz Bulgaristan düzeyine, 25 - 30 kiloya çıkarmamız gerekiyor. Türkiye gibi 2.5 milyon adet kovanı olan Çin, 173 bin ton bal elde ederken, bizim aynı sayıdaki kovandan sadece 50 - 60 bin ton bal elde etmemize ne demeli?