Ankara Viskisi'ne tek dolumluk şişe

Üniversite öğrencisiyken (60'lı yılların ortaları) Tekel'in müskirat bayilerinde, damga pulu, kıymetli evrak, mavi ispirto ve tönbekinin yanı sıra bazı ucuz şaraplar da satılırdı. Biz onlara 'Köpek öldüren şarabı' derdik. Şişe fiyatını hatırlamıyorum ama tek tekçi meyhanelerde, örneğin İngiliz Konsolosluğu'nun karşısındaki Pano Şarapevi'nde bir bardak şarap 2.5 lira idi. Bazıları bu şarapların afyonlu olduğunu, onun için iyi kafa buldurduklarını iddia ederdi.
Alışverişe gittiğim marketin içki reyonunu incelerken, 7.5 milyon liraya satılan halis İngiliz viskisini görünce, hatırladım bunları. Reyonda bazı ünlü viskilerin etiketi 35 - 40 milyon liraydı ama 7.5 milyon liraya da viski satılıyordu.
Bizim rakılara baktım... Büyük Yeni Rakı 13 milyon 750 bin lira, Klüp 16 milyon 500 bin lira, Altınbaş 17 milyon 600 bin liraydı. Litrelik Tekirdağ Rakısı'nın fiyatı ise 22 milyon liraydı.
Devir değişmiş, küreselleşme bastırmış, Tekel'in "Tek El"liği kalkmış, ucuz ithal viski girmişti. Tuvalet ispirtosundan ucuza satılan köpeköldüren viskinin satışı serbest, ama vatandaşın evinde kendi rakısını yapması hala yasaktı..

İnhisarlar İdaresi'nden Tekel'e
Eski adı İnhisarlar İdaresi olan Tekel, 1930'lu yıllarda kurulunca özel ve tüzel kişilerin rakı yapması yasaklandı. Rakı imalatı İnhisarlar İdaresi'nin inhisarına (tekeline) verildi. Özel ve tüzel kişilerin başta rakı olmak üzere ispirtolu içki yapımı yasaklandı. Tekel, devletin kumbarası oldu.
Başta rakı olmak üzere ispirtolu içkilerin imalatı ve satışı tekelleşince kısırlık başladı. İstanbul'da ve Anadolu'da rakı imal edip satan fabrikalar, imalathaneler kapandı. Vatandaşın evinde boğma rakı yapması bile yasaklandı.
Rakı imalatı devletleşince işin kolayına kaçıldı. Tekel, uzun yıllar bize tek tip rakı içirdi. Ne incir rakısı, ne erik rakısı yaptı... Ne kayısı rakısı denendi, ne de düz (anasonsuz) rakı ile uğraşıldı. Ne bir yenilik yapıldı, ne de bir ihracat çabası içine girildi.
Anadolu'da, gizli gizli boğma rakı yapan vatandaşların evleri basılıp, rakı imbikleri tahrip edildi, kendi rakısını yapanlar cezalandırıldı. Devleti yöneten siyasetçiler Tekel'in yenilik yapmasına izin vermediler, Darphane gibi çalışıp Hazine'ye oluk oluk para akıtan Tekel'i, sağmal inek gibi gördüler. Tekel'in üzüm ve tütün satın aldığı üreticilerin oylarını kazanmaktan, başka bir şey düşünmediler.

Uzo ve Metaxas
'Viski' dediğimiz şey damıtılmış hububat alkolüdür. Bizim 'rakı' da damıtılmış meyve alkolüdür. Biri buğday, arpa gibi hububat çeşitlerinden yapılır. Diğeri ise üzüm, incir, kayısı, erik gibi meyvelerden yapılır. Üretim tekniği açısından ikisi arasında pek bir fark yoktur. Her iki içki de ispirtolu içkiler sınıfına girer..
Ama İskoçlar, İrlandalılar, İngilizler yıllardır marka yatırımı yaptıkları viskilerini dünyanın en gözde içkisi haline getirdiler. Dünyanın dört bir köşesine viski satarak milyarlarca dolar kazanmayı becerdiler.
Yunanlılar da rakı ve konyaklarıyla dünya arenasına çıkmayı başardılar. Yunan rakısı Uzo markası ile, Yunan konyağı ise Metaxas markası ile küresel pazarda tanınan, satılan içkiler haline geldiler.
Biz Türkler ise sakızlı rakıyı, boğma rakıyı, düz rakıyı yasaklayarak tek tip rakıda sıkıştık kaldık. Rakımızı markalaştırmayı ve ihraç ederek para kazanmayı beceremedik.

Köy bakkallarında viski satılıyor
Şimdi ulusal içkimiz rakı kendi vatanında tehdit altında. Rakıdan ucuza satılan ithal viski, piyasayı sessizce istila ediyor. Köy bakkallarında, gecekondu marketlerinde 6 - 7 milyon liraya viski satılıyor. Ekonomik sıkıntılardan bunalan vatandaş, ucuz ithal içkiyi tercih ediyor. Ulusal içkimiz usul usul yok olmaya doğru gidiyor.
Ülkeyi idare eden siyasetçiler, "Tekel'i kaça satarız da bütçe deliğine bir yama yaparız?" dan başka bir şey düşünmüyorlar. Özelleştirme kapsamında, üç yıldır elini ayağını bağladıkları Tekel'in, en küçük bir yatırım bile yapmasına, kendini savunmasına izin vermiyorlar.

Kalmış pancarı kullandırtıyorlar
Siyasetçiler, Şeker Fabrikaları'nın kimseye satamadığı için elinde kalan pancar alkolünü, Tekel'in rakı imalatında kullanması için bastırıyorlar. Rakipleri çeşitli reklam kampanyaları düzenlerken, Tekel'in bu konuda en küçük bir harcama yapması bile mümkün olmuyor.
Tekel'in uzun yıllardır düzenlediği, Ürgüp Uluslararası Şarap Yarışması'nın yapılmasına bile izin verilmiyor. Tekel'in rakiplerinin, pazarı kolayca istila etmesi için her şey yapılıyor.

Gecikme Tekel'i zora sokuyor
Yıllar önce Tekel mamullerinin satışı, siyasi nedenlerle bakkal odalarının kurduğu şirketlere verilmişti. Hantal yapılı ve yeterli sermayesi olmayan bakkal odalarının kurduğu satış şirketleri, yabancı sermayeli rakiplerin çevik ve hızlı satış ekipleri ile rakebet edemediği için Tekel'in kan kaybı hızlanarak sürüyor. Viski ithalatçıları, Yunanistan'da da Uzo satışlarının düştüğünü, Türkiye'de benzer bir gelişmenin olacağı görüşünde.
4 milyar dolara özelleştirilmesi planlanan Tekel'in Genel Müdürü Sezai Ensari, özelleştirmedeki gecikmenin Tekel'i zora soktuğunu söylüyor.
Genel Müdür Ensari, bu yılın ilk 8 ayında sigara satışlarının 3 puan gerilediğini belirterek, 59 milyon litreye düşen rakı satışlarını, bu yıl ve gelecek yıl 58 milyon litrede tutmaya çalışacaklarını açıklıyor. Ensari, "Özelleştirmede erteleme Tekel'i zora sokar. Ancak, şirkette değer kaybına izin vermeyiz."

Tekel, 1963 yılından beri Ankara'da viski imal ediyor. 500 bin litre / yıl kapasiteli bu fabrikada yılda ortalama 200 bin litre viski üreterek "Ankara" markası ile satıyor. Meşe fıçılarda 5 yıl dinlendirildikten sonra satışa çıkarılan bu viskiyi tadanlar beğeniyor.
Geçtiğimiz aylarda Tekel, bu viskiyi yeniledi. Türkiye'de ilk kez Ankara Viskisi'ne tekrar doldurulmayı önleyen bir kapak taktı. Ankara Viskisi, yenilenen şişesi ve karton kutusu ile şık bir görünüm kazandı.

Viskiye karşı yenik düşme tehlikesi yaşayan Türk rakısı, şimdi Tekel fabrikalarının satılmasını ve özel fabrikaların kurulmasını bekliyor. Tekel'in içki fabrikalarının kime ve ne zaman satılacağı belli değil. Satın alanların bu içki fabrikalarını nasıl çalıştıracağı da belli değil.
Bu konuda Ege'den yükselen iki girişim umut veriyor. Tariş ile İzmir'de kurulan Elda firması rakı imalatına hazırlanıyor.
Türk Rakısı, incirden, kayısıdan, erikten, üzümden imal edilip, dut ve meşe fıçılarda dinlendirilmiş, anasonlu, anasonsuz (düz), sakızlı çeşitleri ile, gösterişli şişelerde, dünya pazarlarında boy göstereceği günleri sabırsızlıkla bekliyor.

Türk rakısı hızla kan kaybediyor. Ucuz ithal viski, rakının pazar payını çalıyor. Tekel'in rakı imalatı son üç yılda şöyle oldu: