Petrol piyasasında oyunun kuralları

Elektrik ve doğalgaz piyasalarının ardından son çıkan kanunla petrol piyasasının da patronu olan Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK), 2004 yılını önemli ölçüde piyasanın 'ikincil düzenlemeler'ini hazırlamakla geçirecek. 1 Ocak 2005'te ise biz sade vatandaşları 'temiz ve kaliteli akaryakıt' açısından ilgilendiren yeni bir dönem başlayacak. Lisans alan şirketlerin akaryakıt ithalatı yapabilmesine olanak sağlayan düzenlemeyle birlikte fiyatların 'daha hesaplı' hale gelmesi sözkonusu.
Petrol Piyasası Kanunu'nun tüketiciye ne getirdiğini öğrenmek için EPDK Başkanı Yusuf Günay'ın makamına gittik. Ankara'nın belki de en yüksek tavanlı makam odasında çalışan Günay, 20 dağıtım şirketi, 12 bin bayii ve 1 milyon çalışanıyla 25 - 30 milyar dolar hacme ulaşan piyasayı nasıl kontrol edeceklerini anlattı.
Günay, öncelikle piyasaya dökme olarak sunulan her üründe olduğu gibi akaryakıtta da hileyi önlemenin zorluğuna ve masraflı olmasına dikkat çekiyor. Mevcut sistemde gümrükler, rafineri şirketleri, Sanayi Bakanlığı, belediyeler, Petrol İşleri Genel Müdürlüğü ve dağıtım şirketleri başta olmak üzere çok sayıda kişi ve kuruluşun akaryakıt kalite kontrolüne katıldığını belirten Günay, 'Bazı yakınmalar hâlâ devam ediyor' diyor. Burada kişisel bir yorum katıp, Günay'ın hileli akaryatın tespitiyle ilgili yorumunu gayet kibar bulduğumuzu belirtmek istiyoruz.

Özel sektör laboratuvarı
Her şeyden önce otomobillerimizin motorlarını inleten solvent karıştırılmış benzinin önüne geçilmek için solvent ve benzeri ürünler için yapılacak her türlü faaliyet kesinkes EPDK'nın iznine bağlandı. Kurum'un ikincil düzenlemeleri içinde en çok kalite kontrol ve bunun temin edileceği laboratuvarlara önem verdiğini ifade eden Günay, kanunun EPDK'ya verdiği laboratuvar kurma iznini özel sektör aracılığıyla kullanmayı planladıklarını söylüyor. 'Kalite kontrol artık kamusal görev olmaktan çıktı' diyen Günay, akaryakıt sektöründe marka bilincinin oluşması için 'oto - kontrol mekanizmalarının etkinleştirilmesinin' önem kazandığına dikkat çekiyor. Kalite kontrolde kamu hizmeti vermek yerine piyasa oluşturmayı tercih ettiklerini belirten Günay, "Mevcut kamu laboratuvarlarının sayısının çokluğunu dikkate aldığımızda; yeni bir kamu yatırımına gerek olmadığını düşünüyoruz" diyor.
EPDK ve Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akredite edilecek bütün yatırımcılara açık ve fiyatların piyasada belirleneceği bir laboratuvar altyapısı kuracaklarını anlatan Günay, hem ürün güvenliğini sağlamayı hem de laboratuvar kurmayı cazip hale getirmenin yolunu da bulduklarını şöyle anlatıyor:

Muayene sadece bayide olmayacak
"Bayi harici akaryakıt teslimlerinde de muayene raporu arayacağız ve üç sunum kademesi oluşturacağız. Her kademede farklı muayeneler yapılacak. Sistemin kurulmasında en az maliyetle en fazla faydayı sağlamayı amaçlıyoruz. Konuyu 23 Ocak'ta sektör temsilcileri ile yapılacak toplantıda tartışmaya açacağız. Himayeye ihtiyaç duymayan, mağdur etmeyen ve güvenilir hizmet sunan laboratuvar sistemi kuracağız."
Petrol piyasasının işleyişinin esasını üç yönetmelikle düzenleyeceklerini belirten Günay, çıkaracakları Denetim ve Yaptırımlar Yönetmeliği ile denetimi sağlayacaklarını söylüyor. İletişim ve Kayıt Sistemi Yönetmeliği EPDK'nın iç işleyişini ilgilendirirken, Piyasa İşleyiş Yönetmeliği ise benzini bize ulaştıran şirketlerin artık oyunu nasıl oynayacaklarını düzenleyecekler.

Her türlü petrol ürününün ithalatı serbest olacak. Piyasayı oluşturan, örneğin rafinaj ve akaryakıt dağıtımı, her türlü faaliyet alanı lisansa tabii olacak.

Petrol alım satımında fiyatlar en yakın erişilebilir dünya serbest piyasa koşullarına göre oluşacak. Yerli üretim petrol fiyatı, teslim yeri en yakın liman veya rafineride oluşan piyasa fiyatı kabul edilecek. Rafineriler petrol alımında yerli üretime öncelik verecek.

Rekabeti engelleyecek eylemlerin ortaya çıkması halinde EPDK, iki ayı geçmemek üzere taban ve / veya tavan fiyat ilan edebilecek.

Dağıtım şirketleri yıllık pazarlama projeksiyonları yaparak her yıl şubat ayında EPDK'ya sunacak. Projeksiyonların üçer aylık gerçekleşme değerlendirimeleri Kurum'a verilecek. Projeksiyonlarda öngörülen fiyatlardan yüzde 10 artış veya eksiliş olması halinde detaylı açıklaması yapılacak.

Günay'la sohbetimizde yeni enerji stratejisini konuşuyoruz. Dünya Bankası'nın destek verdiği strateji belgesini Enerji Bakanlığı, Hazine ve DPT birlikte hazırlıyor. Günay, enerji ekonomisinin piyasa şartlarında düzenlenmesine yönelik gizli muhalefete dikkat çekerken, "Arz güvenliği üzerinden serbest piyasa karşıtlığı yapılıyor" diyor. Şöyle özetlersek: Piyasa karşıtları enerji sunumunun sürekliliğinin özel sektör tarafından garanti edilemeyeceğini savunuyor. Günay'ın tezi ise 'elektriği şu şirketten olmasa diğerinden alırım. Kaybeden yükümlülüğünü yerine getirmeyen şirket olur' anlayışına dayanıyor: "Elektrikle ilgili bazı kuruluşların çalışmaları olduğunu gayriresmi yollardan biliyoruz. Çalışmaların temeli arz güvenliği noktasıdır. Türkiye arz güvenliği sorununu devlet eliyle yürütülen elektrik piyasasında sonuna kadar çekmiştir. "

Petrol Piyasası Kanunu ile birlikte 10'u ön müsadeli, toplam 22 akaryakıt dağıtım şirketi EPDK'nın denetimine girecek. 2003 yılı verileri henüz netleşmediği için en büyük şirketlerin 2002 yılında sattıkları akaryakıt ürünlerinin toplamı şöyle:




BUSINESS


130 trilyon liralık seçim pazarı
Red Sonja TÜSİAD'da
Bu dönem TÜSİAD çok konuşulacak!
Orduya dostu düşmanı Nuray Hanım tanıtıyor
Hortik'in alarm çaldıran fasulyesi
Akaryakıtta üç aşamalı muayene, solvente özel sektör denetimi
Niyet mektuplarını imzalayan makam IMF tutanaklarını okuyamıyor
Tüpraş (eğer onaylanırsa) buna en çok Denizbank sevinecek...
Koskoca grupların patronları yabancıya iş takibi yapıyor...
Deriyi şoförün üstünden aldı, şık kadınlara giydirdi
2004'te beyana tabi olan ve olmayan gelirler
Bu ekmekler niye 'mis gibi' kokmuyor?
Bu gülüşü en çok Bill Gates seviyor
Kadınları 'olgun' gösterince kaybetti
Ekonomik takiye
Dolar milyonerlerinin 'özel hesapları'na Türk yazılımı
1 milyara havyarlı şampanyalı krem