Tarihi Hititlerle, hatta bazı kaynaklara göre Proto-Hititlerle başlayan, Roma ve özellikle de Bizans dönemlerinde kullanılmaya devam eden Kapadokya bölgesi yer altı şehirlerinin en yaygın kullanımı Bizans döneminde olmuştur.
Yeraltında yakın zamana kadar faal olan dünyanın en eski akıl hastanesi mevcuttur.
Kapadokya bölgesinde bulunan yeraltı şehirlerinin en önemlilerinden birisi Derinkuyu Yeraltı Şehri'dir. Yaklaşık binlerce kişinin barınma, yeme-içme, ibadet, savunma ihtiyacını karşılayabilecek düzeyde olan yeraltı şehrinin 8 katı temizlenerek ziyarete açılmıştır.
Yer altı şehrinin ziyarete açık alanlarında ahır, kiler, yemekhane, kilise, şırahane (şaraphane), misyonerler okulu, çalımsa odaları, uyuma ve dinlenme birimleri ve mezar odası bulunmaktadırDerinkuyu yeraltı şehri Nevşehir-Niğde kara yolu üzerinde, Nevşehir'e bağlı, antik adı Melogobia olan Derinkuyu İlçesinde yer almaktadır. Nevşehir'e 29 km, Niğde'ye 50 km. mesafede bulunan yeraltı şehri 1963 yılında tesadüfen bulunmuş, 1967 yılında ziyarete açılmıştır.
Derinkuyu yeraltı şehrinin gezilemeyen bölümlerindeki bir mekânda açığa çıkarılan Roma dönemine ait mermer kartal heykeli Derinkuyu'daki Roma dönemi yerleşiminin somut bir verisi olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte kilise ve misyoner okulu ise Bizans döneminin özelliklerini taşımaktadır. Günümüzde gezilebilen alanı 2500 m² olan Derinkuyu yeraltı şehri, temizlenememiş alanları ile birlikte, toplam 4 km² lik bir alanı kaplamaktadır. Derinkuyu yeraltı şehrinin toplan kat sayısı ve derinliği tam olarak bilinmemektedir.
Girişin hemen yanında bulunan havalandırma bacasına göre derinlik 40.00 m. dir. Yedinci katta bulunan ve yeryüzüyle bağlantısı olmayan su kuyusu dikkate alındığında derinlik yaklaşık 85.00 m. ye ulaşmaktadır. Yeraltı şehrinde derinliği 70.00 m. – 85.00 m. arasında değişen 52 su kuyusu ve havalandırma bacası bulunmaktadır. Havalandırma bacaları ve su kuyularının derinliğini belirleyen etken bu birimlerin bulunduğu kat ve bu katın yeryüzüne olan yakınlığı veya uzaklığıdır.GİRİŞ
Derinkuyu ve Kaymaklı gibi tipik bir yeraltı şehrinde giriş, yüzeyden, dikkatlice ve ustaca gizlenmiş, 5.00 m. aşağıdaki bölüme geçisin sağlandığı bir birimdir. Yer altı şehirlerinin pek çoğunun özgün girişleri bugüne kadar korunamamıştır. Derinkuyu yeraltı şehrine, günümüzde yeraltı şehrinin çıkısı olarak kullanılan, koridor seklindeki bir girişle girilmektedir.
I.KAT
Derinkuyu yeraltı şehrinin birinci katında ahır, şaraphane, misyoner okulu ve vaftizhane bulunmaktadır. Birinci kat girişin de bulunduğu en üst kat olup, genel bir tarihlemeyle Protohitit dönemine kadar (M.ö.2000–1750) indirilmektedir.
II. KAT
Derinkuyu yeraltı şehrinin ikinci katının gezilebilen bölümlerinde, oturma odası olarak kullanılan mekânlar, günümüzde yeraltı şehrinin girişi olarak kullanılan bölüm, mutfak, mutfakla alakalı birimler, şaraphane, erzak depoları ve mutfağın devamında ahır olarak kullanıldığı belirtilen bir bölüm bulunmaktadır.III. KATDerinkuyu yeraltı şehrinin üçüncü katını yeraltı şehrinin tüm katlarına inen bir havalandırma bacası oluşturmaktadır. Ayrıca üçüncü katta bulunan bir tünelin 9 km. uzakta bulunan Kaymaklı yeraltı şehrine bağlandığı belirtilmektedir.
IV. KAT
Yeraltı şehrinin dördüncü katında oturma-yatma odaları ve erzak depoları bulunmaktadırV. KATYeraltı şehrinin dağılım merkezi olarak düşünülen besinci katta, üçüncü kattan gelen tünelin sonlandığı sahanlık, havalandırma bacası, havalandırma bacasının devamında birbiriyle bağlantı odalar ve besinci katı yedinci kata bağlayan tünelin başlangıcı bulunmaktadır.
VI. KATAltıncı kat, besinci katı yedinci kata bağlayan bir tünelden ibarettir. Tünel üzerinde ikisi kapı odası, üçü ise tünel kontrolünün yapıldığı birer güvenlik noktası olduğunu düşündüğümüz beş birim bulunmaktadır.
VII. KAT
Yedinci katta toplantı salonu, mezar odası, kilise, kilisenin devamında bir salon ve su kuyusu bulunmaktadır. Yedinci kat yeraltı şehrinin en geniş mekânıdır. Beşinci kattan başlayan tünelin bittiği yerde yedinci kat şekillendirilmiştir. Tünelin bittiği yerden itibaren dört merdiven basamağıyla yedinci kata inilmektedir. Yedinci katın merkezinde toplantı salonu bulunmaktadır.
VIII. KAT
Derinkuyu yeraltı şehrinin sekizinci katı, içerisinde bir havalandırma bacası olan, küçük bir odacıktan ibarettir
