Rusya’da demokrasi çok zor

‘Dönüş’le (2003) tanınan Andrey Zvyagintsev imzalı Rus filmi ‘Leviathan’, yılın sinema olaylarından biri. Geçen yıl Cannes Film Festivali’nde ‘Kış Uykusu’nun en güçlü rakibi olarak gösteriliyordu, nitekim En İyi Senaryo Ödülü ile döndü.
Senaryo demişken, bütün baskıcı rejimlere tanıdık gelecek bir öyküsü var filmin: Sıradan bir araba tamircisinin arazisine belediye rant için göz dikiyor. Araba tamircisi evini ve arazisini vermemek için direndikçe, mafya, polis, yargı birleşerek korkutucu bir devlet resmi oluşturuyor ve sıradan adamı mahvediyor. Elbette çizdiği korkutucu Putin Rusyası portresiyle, Rus yetkililer tarafından sevgiyle karşılanmayan film, geçen hafta Rusya Kültür Bakanı’nın “Rusya’yı dünyaya karşı karalıyor” olarak özetlenebilecek sert eleştirilerine maruz kaldı. Yabancı Film dalında Altın Küre kazandı. Ayrıca En İyi Yabancı Dilde Film Oscarı’nın 5 adayından biri.
16 Ocak’ta gösterime giren ‘Leviathan’ı yönetmeni Andrey Zvyagintsev ile Cannes’da konuşmuştuk.
* Leviathan’ın farklı anlamları var. Peki, siz hangi anlamın üzerinde durdunuz?
İkisini de kullandım. Bu iki farklı imaj ilham verdi. Sihirli bir şekilde bu iki anlam birbirini tamamladı.
‘İskelet film içindi’
* Filmin en etkileyici görüntülerinden biri de kıyıya vurmuş balina iskeleti...
20 metrelik balina iskeleti gerçek değil. Bunu özel olarak film için yaptırdık. Etrafında su olması önemliydi.
* Filmi Kirovsk’ta çekmeye nasıl karar verdiniz?
Kuzey Atlantik okyanusunun kıyısında küçük bir kasaba. Çok kötü bir durumda, tam anlamıyla ölen çürüyen bir şehir. Şehir ve binalar ile doğa arasındaki tezadı göstermek istedim.
‘Kapitalizme geçiş zordu’
* Filmdeki sahile vurmuş balina iskeleti Rusya’yı temsil ediyorsa, Rusya ölmüş gibi anlam çıkıyor. Önceki filminiz ‘Elena’da da fark edilen kötümserliğinizin daha da arttığı sonucunu çıkarabilir miyiz?
‘Kapitalizme geçiş Rusya’da çok sancılı ve zor bir süreçti, Rusların ruhunda bir şeyleri yıkıp geçti. Rus insanı genellikle cömert, iyi kalpli ve açık yüreklidir. Şimdi birbirimizden ayrıldık. İnsanlar birbirlerine baktığında artık arkadaş değil, rakipler görüyor.

‘Müdahale olmadı’

Putin döneminin eleştirisini yapan bir filmin Rusya Kültür Fonu’ndan destek alması şaşırtıcı. Bu fon bağımsızlığını sürdürüyor mu?

Yapımcım fonlarla ilgilendi. Bu filme finansal destek verdikleri için pişman olup olmayacaklarını göreceğiz. Bir sanatçı ve kültür bakanlığının ilişkisine gelirsek Kültür Bakanlığı’nın görevi kültürün yaşayıp gelişmesini sağlamak... Sarkastik bir yapıt olsa bile Kültür Bakanlığı’nın sanatı destekleme zorunluluğu değişmez. Ama güç odakları bir filme para verdiysek iktidarın hoş yönlerini göstermeli diye düşünüyor. Bu yanlış. Çekimlerde müdahale olmadı. Bu filmle Kültür Bakanlığı’na gittik, projeyi desteklemeye karar verdiler. Filmin bütçesi 220 milyon ruble (8 milyon TL), bunun 40 milyonunu Kültür Bakanlığı verdi.

‘Faust’, Altın Aslan’ı aldığında Putin, yönetmen Aleksandr Sokurov’u aramıştı. Ödül alırsanız Putin’den telefon beklemediğiniz sonucu çıkarıyorum.

Sizce? (Gülüyor).

‘Bireyi öne çıkarmak çok güç’

Dostoyevski daha o dönemde insanların Rusya’da seküler demokrasiden korktuğunu söylüyordu, sizin filminizde de bu fikir var gibi duruyor. Yanılıyor muyum?

Rusya’da demokrasinin işlemesi zor. Çünkü hâlâ Sovyet döneminden kalan bir alışkanlık var, hep dikey yapılanmalar kurma eğilimindeyiz. Asya’ya Avrupa’dan daha yakınız. Ben bir politikacı değilim bir sanatçıyım ve bu konuları konuşmaya alışık değilim. Ama Rusya’nın mirasıyla demokrasiyi hayata geçirmek ve bireyi öne çıkarmak güç.

Filmde Leonid Brejnev gibi eski liderlerin fotoğraflarına ateş edildiği bir sahne var. Ateş edilecek liderlerin arasına Putin’i koymak skandal mı olurdu?

Filmde bir diyalog var, bu sahnede: Bir karakter diğerine diyor ki, “Günümüzdeki liderler nerede?”. Öbürü de “Onların zamanı henüz gelmedi” diyor. Bu sahne Rusların güce karşı tavrını gösteriyor. Hukuk olması gerektiği gibi işlemiyor. İnsanlar bu yüzden acı çekiyor ve güçten açıkça nefret ediyor.