Ucube bir fırtına: Sandy Tayfunu

ABD’nin Orta Atlantik kıyılarını birkaç gün etkisine alıp birkaç hafta elektriksiz bırakan fırtına Sandy şimdiye kadar görülmüş tropikal fırtınalardan farklı.Tropikal fırtınalar, Türkiye için bilinmeyen ve tuhaf bir doğa olayı. Türkiye’de görülmediği için adını da doğru koyamıyoruz. Sanki çok farklı bir şeylermiş gibi ABD’dekilere “kasırga”, Japonya’dakilere ise “tayfun” diyoruz. Bir de hortumlara ve ülkemizdeki şiddetli rüzgarlara da kasırga diyoruz! Halbuki tayfun bir filse; hortum bir fare!

Fırtına değil tayfun
Şiddetli tropikal siklonlar yerel olarak, Pasifik Okyanusu’nun kuzeyinde “hurikeyn” (hurricanes); Kuzey Pasifik Okyanusu’nun batısında “tayfun” (typhoons); Avustralya’da “Willy-Willies”; Hint Okyanusu’nda “siklon” olarak adlandırılır.
Bezer bir şekilde “yağmura” da Almanya’da ‘regen’, İngiltere’de ‘rain’, Fransa’da ‘pluie’ gibi yerel olarak farklı adlar verilir. Fakat her nerede olursa olsun biz hepsine “yağmur” diyoruz.
Benzer bir şekilde, dünyanın her neresinde olursa olsun şiddetli tropikal fırtınalara da tek isim vermeliyiz. Bence Japonlar gibi tüm şiddetli tropikal siklonların tümüne Türkçede bilinen bir kelime olduğu için “tayfun” diyebiliriz.
Tayfunlara insan ismi takmak ilk defa 20. yüzyılın başında Avustralyalı meteorologların sevmedikleri politikacıların isimlerini vermesiyle başladı.
II. Dünya Savaşı’nda Amerikan Deniz Kuvvetleri’ndeki meteorologlar, tayfunlara eşlerinin veya nişanlılarının adlarını verdi.
1950’den 1952’ye kadar (Able-Baker-Charlie gibi) fonetik alfabeye uygun isimler tayfunlara verilirken 1953’te ABD Meteorolojisi, tayfunlara “tahmin edilemez karakterlerine uygun bir şekilde”, kadın ismi vermeye başladı. Feminist hareketler sonucunda 1979 yılından sonra Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından tayfunlara artık erkek isimleri de verilmeye başladı.
Sandy Tayfunu bir zamanlar sinemalarda gösterilen “Mükemmel Fırtına”dan da daha büyük. Korku veren, yapay ve canavar bir fırtına olduğu için Sandy’i “Frankeştayn fırtına” olarak adlandıranlar da oldu. Sandy’i ucube yapan Cadılar Bayramı’na denk gelmesi değil; iklim değişikliğine, dolunaya ve kuzeyden gelen soğuk cepheye denk gelmesi oldu.

Tahliye zorunlu ama
Bu kadar büyük bir alanı etkileyen fırtınada sınırlı sayıda olsa da ölenler oldu. Ölümler bütün tahliye çağrılarına rağmen bölgeyi terk etmeyenler yüzünden. Eyaletlerin bazılarında tahliye zorunlu; bazılarında gönüllü olabiliyor. Gönüllü tahliye yapılabilen yerlerde polis ve yerel yöneticiler halka neredeyse yalvarmak zorunda. Bazen tahliyeyi ret eden evlerin kapısına “afet anında buraya yadım edilmeyecek” şekilde kağıt asıp psikolojik baskı da yapıyorlar.
Afet yönetimi bakımından ders almamız gereken birçok konu var. Başkan Obama’nın afet yaşanacak bölge için günler önce “acil durum” ilan etmesi bizi düşündürmeli. Örneğin 13 yıldır İstanbul ve civarında deprem afeti yaşayacağımızı biliyoruz ama resmen acil durum ilan edemiyoruz.
TV görüntülerinde su basacağı belli olan binaların önünde beyaz kum torbaları ile duvarlar örüldüğü görülüyor.
Türkiye’de içeriye dolan suyu nasıl boşaltırıza programlanmışız; kum torbası nasıl hazırlanır bilmiyoruz. Binlerce insan nasıl tahliye edilir, nasıl ve nerelerde toplu olarak barındırılır, vb konusunda da istersek ABD’den öğrenecek çok şey var.

Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu
Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu, 1961 yılında Trabzon’da doğdu. 1984 yılında İTÜ Meteoroloji Mühendisliği’ni bitirdi. Yüksek lisans ve doktora programlarını Atmosfer Bilimleri ve Afet ve Acil Durum Yönetimi konusunda ABD, Japonya ve İngiltere’de tamamladı. Atmosfer Bilimleri ve Afet konusunda birçok çalışması bulunan Prof. Kadıoğlu, Sayısal Hava Öngörüsü, İklim Değişimi ve Afet Yönetimi konularıyla da ilgileniyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Afet Koordinasyon Merkezi (AKOM), İstanbul Valiliği Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi (İstanbul AFAD) ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) başkan danışmanlıklarını yaptı. Prof. Kadıoğlu, halen İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü’nde öğretim üyesi.

Bir Milliyet klasiği
DÜŞÜNENLERİN DÜŞÜNCESİ

Gazeteniz Milliyet, “Düşünenlerin Düşüncesi” köşesiyle toplumun kanaat önderlerine sayfalarını açıyor. Abdi İpekçi tarafından 6 Ocak 1963’te başlatılan köşe ülkenin ekonomik, siyasal ve toplumsal birçok sorununu masaya yatırmıştı. Akademisyenlerden sosyal bilimcilere, sivil toplum temsilcilerinden işadamlarına, bilim insanlarından hukukçulara kadar uzman kalemler Milliyet için yazacaklar. Yazılarınızın uzunluğunun 3 bin vuruşu (1.5 sayfayı) geçmemesi gerekmektedir. İrtibat telefonumuz: 0212 337 9328. Mail adresi:aycaatikoglu@hotmail.com