Halk sağlığına asbest darbesi

Türkiye’de yılda yaklaşık 30 bin kişiye akciğer kanseri tanısı konulurken, yaklaşık 20 bin kişi de bu hastalık nedeniyle yaşamını kaybediyor. Sigara bağımlılığı ve hava kirliliği akciğer kanserinin en önemli nedenleri arasında. En ölümcül olan akciğer kanserinin en önemli nedenlerinden biri asbest. Uzmanlara göre Türkiye yüzölçümünün yüzde 15’i asbest mineralinden oluşurken, kırsal kesimlerde asbestli malzeme kullanımı nedeniyle binlerce insan ciddi risk altında. Asbeste maruz kalma konusunda en önemli risk faktörlerinden biri de büyükşehirlerdeki kentsel dönüşüm ve yıkılan eski binalar....

Külfet görüyorlar

2010 yılından önce yapılan tüm binalarda asbestli malzemelerin kullanıldığını öne süren Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İstanbul İl Koordinasyon Kurulu Genel Sekreteri Cevahir Efe Akçelik, “İstanbul’daki 39 ilçe belediyesinden sadece yedisinde eski binaların yıkımı için ‘asbest temiz’ belgesi isteniyor. Bu ilçeler Kadıköy, Şişli, Beşiktaş, Ataşehir, Maltepe, Tuzla ve Bağcılar. Müteahhitler asbest ölçümü ve önlemlerini mali külfet görürken, belediyeler üzerinde baskı kurmaya çalışıyor. Yıkım, yapım işini yapacak müteahhit bir an önce ruhsat alarak zaman ve maliyeti minimize etmek istiyor. Yönetmelikler olsa da ilçe belediyelerin yaptırım gücü olmadığından asbest ölçüm ve denetimleri gerçekleştirilmiyor” diyor. Akçelik, özellikle İstanbul’da riskli alan ilan edilen bölgelerde önümüzdeki günlerde yıkımların başlayacağı bilgisini vererek sözlerine şöyle devam ediyor: “Örneğin Eyüp ve Gaziosmanpaşa’da yıkımlar olacak. Bu yıkımlarda asbestli malzemeler güvenli sökülmediği takdirde, insanlar asbest tozuna maruz kalacak. Maltepe’de 2016-2017 arasında yıkım yapılan binaların yüzde 25’inde asbest tespit edildi. Bu ilçede, yıkım öncesi güvenli söküm ve bertaraf yöntemleri sayesinde vatandaşlar asbest tozuna maruz kalmadı. Günümüzde kullanılmaya devam eden veya kentsel dönüşüm kapsamında yıkımı gerçekleştirilen birçok binada asbest içeren malzeme bulunduğundan, yüz binlerce insanın maruz kalması nedeniyle akciğer kanserine yakalanma riski taşıyor. Asbest ticareti 2010 yılında yasaklanmasına karşın 10 yılda 130 bin ton asbest ithal edildiği biliniyor. Dolayısıyla yıkım işlerinde çalışanlar, aileleri ve yıkım bölgesinde yaşayanlar için ciddi boyutta maruz kalma tehlikesi söz konusu.”

Türkiye’de asbest ölçümü yapan yaklaşık 20 akredite firma bulunuyor. Vonka Asbest Mühendislik’in sahibi Kenan Yıldız, Milliyet’e yaptığı açıklamada, şu bilgileri verdi: “Yıkım yapılacak eski binaların neredeyse tamamında asbestli malzemeler var. Müteahitler asbest raporu almaktan kaçınıyor. Oysa, 5-6 katlı bir binada yapılacak ölçüm raporunun maliyeti bin 500 lirayı geçmez. Genellikle eski binaların kazan daireleri, yer karoları, marley ve çatı sistemlerinde asbest tespit ediyoruz. 5-6 katlı bir binadaki asbestli malzemenin söküm ve bertaraf edilmesi 7-8 bin lirayı geçmez. Her eski üç binadan birinde asbestli malzeme olduğu varsayılıyor. Ancak gerçekten denetim ve ölçümler yapılsa bu oran her iki binanın biri olarak kayıtlara geçer. Yıkım öncesi asbestli malzemelerin uzmanlar tarafından sökülerek, İBB’nin atık merkezine yollanması gerekiyor.”

Gemi atıkları nerede?

Yıldız, diğer riskli konunun da eski gemi sökümünden kaynaklandığı söylüyor. Yönetmelikler olmasına karşın, denetimlerin yetersiz olduğunu belirten Yıldız, “Sekiz ilçe dışında güvenli bertaraf yok. Yetkili bakanlıklar ilçe belediyelere denetim ve yetki devri yapmalı. Örneğin İstanbul Fikirtepe’de kentsel dönüşüm yapılıyor. Bu bölgedeki dönüşüm bakanlık tarafından yürütüldüğünden asbest raporları alınmadı. Türkiye’de asbest ölçümü yapan 20 firma var. Herkes birbirini tanıyor. Yıllardır bu işin içindeyim. Gemi sökümleri en çok asbest riski olan çalışma alanı. Bugüne kadar sadece Silahlı Kuvvetler’e ait iki eski geminin sökümü için asbest raporu ve güvenli bertaraf gerçekleştirdik. Söküm yapılan eski gemiler nasıl söküldü, atıklar nereye boşaltıldı, kimsenin haberi yok. Durum sandığınızdan daha ciddi risk içeriyor” diye konuşuyor.

Kadıköy’de asbest!

İstanbul’da kentsel dönüşümün en yoğun olduğu ilçelerin başında gelen Kadıköy’de 2015’te yıkılacak binalardan Asbest Envanter Raporu istenmesine karar kılındı. Yetkililer son üç yılda ilçedeki bin 835 inşaat sahasını denetlerken, yapılan analizler sonucunda toplam 562 inşaat sahasında asbestli malzeme tespit etti. İnşaat sahalarındaki asbestli malzemeler, akredite firma ve kişiler tarafından temizlendi, 744 ton asbestli malzemenin bertarafı sağlandı.

Maltepe’de 230 bina

Şişli Belediyesi tarafından yapılan denetimlerde 2017 yılında 12 bin 86 kilo tehlikeli inşaat atığı bertaraf edildi. Denetimlerde 204 yapıda asbest analizi gerçekleştirilirken, bunların 34’ünde asbestli bina tespit edildi ve tehlikeli atıklar güvenli şekilde uzaklaştırıldı. Ataşehir’de toplam 161 binada asbest araştırması yapıldı. 27 binada asbest atığına rastlanırken, 6 bin 972 kilo asbestli malzeme bertaraf edildi. Maltepe Belediyesi son bir yılda bin 133 binayı denetledi, 230 binada ise asbest tespit edildi. Şişli Belediyesi bünyesinde görev yapan Çevre Mühendisi Erdoğan Erdoğan ise ortaya çıkan tablo hakkında şu bilgileri verdi: “Örneğin Beyoğlu ve Kağıthane gibi ilçelerde güvenli söküm ve bertaraf yapılmadığından yakın komşu semtler de risk altında. A sbest atıkları mutlaka zararsız halde bertaraf edilmeli. Mikron düzeyinde toz zerrecikleri yer çekiminden etkilenmediğinden kilometrelerce uzağa taşınabiliyor.”