Kim demiş Attila'nın bugünle ilgisi olmadığını?

PEYAMİ SAFA, BİR 'MEDENİYET HAVARİLİĞİ' HİKAYESİ KURMAYA ÇALIŞTI Ama yalnız 'eskimek' bakımından değil, başka önemli bir bakımdan da kendime farklı bir yön çizmem gerekiyor: "Bugün neyi yazarsam 'aktüalite' içinde kalmış olurum?" diye düşünmeme imkân yok; kendi gündemimi izlemek, izlerken de bunu günün sorunlarına bir yerlerinden bağlamak durumundayım.Örneğin tam şu sıralarda "Attila romanları" diye adlandıracağım bir küçük paketle uğraştım ve bitirdim. Gel de bunu "güncel" sorunlara bağla. İnsanlar sabah akşam oturup "Acaba Attila hakkında bizim bilmediğimiz yeni bir roman yayımlandı mı?" diye birbirlerine soruyorlar.Biliyorum, sormuyorlar. Kimse oralı değil. Kitap tanıtımı" alanında çalışan bir yayın organının yeni kitapları duyurmasını beklersiniz. Ama benim gibi, kendinde "yeni" sıfatını yakıştıracak gitgide daha az şey bulan bir yazar, böyle bir dergide kendi küreklerini akıntıya karşı çekip, "eski kitapları" - "duyurmak" demeyelim artık- hatırlatma yolunu seçebilir. Ben de böyle yapıyorum. Oysa olmalı. Düşünsenize, kuzenlerimizin, Hun'ların, şanlı başbuğu Attila! Tam şu "AB'ye girelim, girmeyelim; alıyorlar, almıyorlar" günlerinde o Avrupa'yı pamuk ipliği gibi atmış atamızı her gün hatırlamalı, o adamlara da hatırlatmalıyız.Bundan otuz küsur yıl önce, Kıbrıs'ta "Barış Harekâtı"mızı iki aşamada tamamlamış, kuzeyle güney arasında bir sınır çizgisi çizmiştik. Bunun adını da "Attila Hattı" koymuştuk. İşte, o günlerde olsa belki benim "Attila romanları" da güncele bağlanırdı. Ama herhangi bir Avrupa toprağında Attila'nın silüetinin görünmesinden bu yana da otuz yıl geçmiş.1928'de, bir Fransız, Marcel Brion adında bir popüler yazar, oturmuş "Attila" adında bir roman yazmış. Yazar frenk olunca, bizim Başbuğ'a vermiş veriştirmiş olacağını düşünebilirsiniz. Aslında öyle değil. Bir Fransız'dan beklenmeyecek kadar terbiyeli bir kitap. Hatta "iyi bir asker olmaktan çok iyi bir diplomattı" gibi değerlendirmeler de yapıyor. Şaka bir yana, gerçekten epey nesnel bir kitap. Attila Hattı "Attila" figürü, 1908 sonrasında yükselen Türkçe milliyetçiliğin gözünde önem kazanmıştı.Çünkü büyük bir "Türk" komutanıydı ve üstelik bu büyüklüğünü Avrupalılar karşısında göstermişti. Bizim için önemli olan Attila hakkında bir Fransız'ın roman yazması da önemliydi (yazarın kendisi pek birinci sınıf sayılmasa da). Dolayısıyla bu kitap hemen Türkçe'ye çevrildi. Fransa'da 1928'de yayımlanan kitap, üç yıl gibi kısa bir süre sonra, 1931'de, "Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi" tarafından yayımlandı. Kitapta çevirmenin adı bile yok. Çevirmenin adı yok Herhalde yankı buldu, birtakım tartışmalara (yayına geçmemiş olsa da) yol açtı ki, 1931 veya 1932'de Peyami Safa da bir Attila romanı yayımladı. Bunun Brion'un kitabına cevap vermeyi üstlenmiş bir kitap olduğu çok belli. Kaynakları aynı (Priskas ve Jardenas gibi bazı çağdaş gözlemcilerin anlatılarından yararlanıyorlar), ama tabii kaygılarının yönü değişiyor.Yazdığı tarih önemli. Bir yanda Atatürk Birinci Tarih Kongresi hazırlığında. Bu Kongre'nin "Göç Yolları", "Her medeniyet Türk'tür" yollu, bir geçerliliği olmadığı herkesçe bilinen aşırı tezlerini bir yana bırakırsak, asıl vurgu yaptığı nokta Türkler'i medeniyet taşıyıcısı olarak gösterme çabasıydı. Bugün hâlâ birilerine pek hoş gelen "Dünyayı titreten Türk" imgesinden, medeniyetle haşır neşir Tük imgesine (metodolojisi tamamen yanlış da olsa) bir geçiş sağlamaya çalışıyordu. Bu iki imge arasında en fazla sürtüşme çıkacak noktalardan biri de, ister istemez, bizzat Attila'nın kendisidir. Yukarıda da söylediğim gibi, Attila, "geçtiği yerde ot bitmeyen savaşçı" ve "Allah'ın kamçısı" olarak militarist Türkçü milliyetçiliğin idolü haline gelmiştir. Bu medeniyetle bağdaştırmak da zordur. Dünyayı titreten Türk Peyami Safa romanının önsözünde, o zamana kadar da, ondan sonra da, kimsenin dikkatini pek çekmeyen bir "kadınları seven ve anlayan Attila" imgesi yaratır. Buna, Batı'nın yozlaşan medeniyetini silkeleyerek bir ahlaki uyanışa yol açma işlevini ekler ve "tahripkâr yaratıcı" diye bir sıfat bulur.Peyami Safa bence elinden geleni yapmaya çalışmış ama Attila üstünden bir "medeniyet havariliği" hikâyesi kurmak kolay iş değil. Romanın başarılı olduğunu söyleyemeyiz. Nitekim 1974'te Ötüken yeniden basmış.Bunun yanında bizim edebiyatta bir dolu Attila şiiri yazılmış; Enver Behnan Şapolyo'nun hikâyesi, Aptullah Ziya Kozanoğlu'nun da Atlı Han adında romanı (1942) sayılabilir. Ama Macarlar muhtemelen bizden de fazla yazmışlar -Türklükle akrabalıktan vazgeçinceye kadar.Hâlâ Attila'nın bugünlerle hiç ilgisi olmadığı konusunda ısrar ediyor musunuz? Tahripkar yaratıcı