Kornelia Binicewicz: Türk müziği İsrail'de kültürel dengenin kurulmasında önemli bir rol oynadı"

İhsan Dindar - milliyet.com.tr / ihsan.dindar@milliyet.com.tr

Türk ve İsrailli kadın sanatçıların eserlerinden oluşan bir derlemeye imza attınız. İlk olarak bu proje ortaya nasıl çıktı?

Özellikle Akdeniz bölgesinde 60'lı, 70'li ve 80'li yıllardan kadınların yarattığı müzikte uzmanlaşmış bir plak koleksiyoncusu olarak, çeşitli ülkelerden müzikte benzerlikler olduğunu fark ettim. Türk müziği ile çok çalışıyorum; Kayıtları araştırırken, sanatçılarla tanışırken, müzik derlemeleri oluştururken oldukça derinlemesine inceledim. İsrail müziği de müzik araştırmalarımın büyük bir parçasıydı. Türk müziğinin diğer ülke ve kültürlerden etkilerini görmek heyecan vericiydi. Aynı şekilde, bu benzerlikleri İsrail'de de görmek büyüleyiciydi. İsrail ve Türkiye'deki müzik uyarlamalarını ve kaynaklarını izledim ve müziğin arkasında keşfedilen kültürel ve sosyal bağlamların ve hikayelerin de olduğunu anladım. İstanbul'daki İsrail Kültür Ataşesi Elazar Zinvel ile küratörlü bir derleme yapma fikrini paylaşmaktan mutluluk duydum ve tıkladı. Proje, Türkiye ile İsrail arasında müzikal bir yolculuk gösterme konusundaki karşılıklı heyecanımız sayesinde doğdu.

60'larda 2000'lere uzanan bir zaman dilimini kapsıyor çalışımanız. Bu dönemi tercih etmenizdeki faktörler ne oldu?

Dönem, sosyal ve kültürel değişimler açısından her iki ülke için de oldukça biçimlendirici. Müzik, bazı sosyal değişimler, özlemler, katılımlar ve dışlamalar dahil olmak üzere her zaman yaşamı ve tarihi yansıtır. Türkiye'de bu döneme kültür ve müzikte batı yönelimli müzikten Arabeske doğru çok güçlü geçişler damgasını vurdu. İsrail'de bu sefer Mizrahi (Doğu Yahudi halkı) kimliğini inşa etmek için çok önemliydi. Albüm, bu değişimlerin hikâyesini anlatıyor.

Ortak bağ ve benzerliklerden bahsediyorsunuz. Ben biraz da bu konouyu açmak istiyorum. Araştırmalarınızda iki ülkenin bu dönemdeki müziğinde ne gibi bağ ve benzerlikler var?

Türkiye ve İsrail aynı zamanda birbirine çok yakın ve birçok nedenden ötürü de uzak. Bilindik tarih anlatısı insanlar arasında duvarlar örmeye çalışsa da Türk ve İsrail milleti insani düzeyde birbirine çok yakındır. İsrail nüfusunun yarısı Türkiye dahil çeşitli ülkelerden Mizrahi Yahudileri. Farklı tarihsel dönemlerde İsrail'e göç ettiler ve Türkiye'deki evlerinden hep Türk, Anadolu ve Akdeniz kültürünü taşıdılar. Türk müziği, halk ezgileri, türkü ve daha sonra Arabesk, İsrail'de kültürel dengenin kurulmasında önemli bir rol oynadı. 80'lerin sonu ve 90'ların başında Türkiye'de müzik yeni siyasi ve sosyal kimliğin göstergesi oldu. Mizrahi Yahudileri İsrail'de kendilerini ifade etmenin bir yolu olarak arabeske ve arabesk sanatçıları Orhan Gencebay, Ümit Besen, Sibel Can, Müslüm Gürses gibi isimlere yöneldi.

Bu arada 60'lı ve 70'li yıllarda Türkiye'de en etkili olan müzik Batı odaklı, aranjman tarzı müzikti. İleri görüşlü ve modern olarak algılandı. Aynı zamanda oldukça Batı odaklı olan İsrail müziği, müzik festivalleri, radyo, televizyon ve plak endüstrisi sayesinde İsrail'de ve dünya çapında çok ilgi gördü. Türk sanatçılar büyük ölçüde o dönemin İsrailli sanatçılarından ilham almışlardır. İsrail müziğinin Türk müzik sektöründeki etkisi çok büyüktü ancak resmi olarak tanınmadı. Gönül Turgut, Ajda Pekkan, Şenay, Ay-feri veya Nilüfer gibi sanatçılar, Türkiye'de mega hit olan İsrail şarkılarını uyarladılar.

Peki Türkçe arabesk ve Mizrahi müziği sizde ne gibi hisler uyandırıyor?

Müzikal açıdan bakıldığında, her iki stil de çok canlı bir tür ve gelenek kolajından geliyor. Hem Mizrahim hem de Arabeskin müziğinin füzyon tarzları; bir nevi dünya müziği tarzları olduğunu söyleyebilirim. Farklı kültür ve geleneklerden unsurlar, Arap modlarının baskın bir yönü ile enstrümantal ve vokal teknikleriyle harmanlanmıştır. Genellikle Arabeskin babası olarak anılan Orhan Gencebay, kendisini böyle tanımlamadığını iddia ediyor. Müziğinin Arabeskten fazlası olduğuna inanıyor. Orhan Gencebay bir şekilde arabesk dediğimiz bir müzik tarzını başlattı. Arabesk, müzikten çok daha öte bir içeriğe sahipti. Bir şekilde hala bir kültür, yaşamı görme ve hissetmenin bir yolu olmaya da devam ediyor. Bu müziğin aynı zamanda bir tür politik anlamı da var. Benzer şekilde, Mizrahi müziği sadece müzik değildir. İsrail'in resmi hayatında on yıllardır hiçbir temsili olmayan oryantal mahallelerin, sosyal sınıfların ve etnik grupların bir kültürüdür.

"Ajda Pekkan, modayı her zaman hisseden etkili bir sanatçı"

Ajda Pekkan, Zerrin Özer, Ofra Haza ve Zehava Ben. Hepsi de ülkelerinde güçlü isimler ve kitlelere yön vermiş müzisyenler. Bu isimler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Bu saydığınız kadın şarkıcıların her biri güçlü ve olağanüstü. Ülkelerindeki müzik sahnelerini çok etkilediler. Ajda Pekkan, modayı her zaman hisseden etkili bir sanatçı örneğidir. 50 yılı aşkın bir süredir Türk müziğinin yıldızıydı. Zerrin Özer de benzer şekilde müzik konusunda harika bir duyguya sahipti ve Türkiye'de ustaca büyük hit parçalar yaratmayı başardı. Ofra Haza'nın mega hitini - "Im Nin'alu" işledi ve çok başarılı bir şekilde düzenleyerek modern bir Arabesk gibi haline dönüştürdü. O kadar iyi bir iş yaptı ki, Türkiye'deki pek çok kişi "Hani Yeminin?"in Türkçe bir şarkı olmadığını fark etmedi. Ofra Haza ise İsrail'de ve dünya çapında büyük popülariteye ulaşan ilk Mizrahi Yemenli kadın şarkıcıydı. Küresel müzik üzerindeki etkisi eşi benzeri görülmemiştir. 1987'de ilk küresel ritimleri yapan Ofra'ydı. Fas kökenli İsrailli şarkıcı Zehava Ben, başta Arabesk olmak üzere Türk müziği referansları sayesinde müziğini yaratmayı ve popülerliğe ulaşmayı başardı. Orhan Gencebay'ın 1984 tarihli "Dil Yarasi" şarkısından uyarlanan "Tipat Mazal" adlı şarkısı Mizrahi müziğinin ve Mizrahi kültürünün ortaya çıkışının bir manifestosu oldu. Tüm bu kadınlar başarılı şarkıcılar ve değişimlerin kültürel, sosyal ve bazen politik elçileriydi.

Paylaştığınız bilgiler harikulâde. Peki geçtiğimiz günlerde yayımlanan bu albüme tepkiler ne yönde? Nasıl yorumlar geliyor?

Tepkiler hem Türkiye'de hem de İsrail'de harika. Müzik insanları birbirine bağlar, benzerlikleri vurgular ve farklılıkları o kadar da önemli kılmaz. İsrail'de insanlar ikonik şarkılarının Türkçe versiyonlarını dinledikleri için çok şaşırıyorlar ve sık sık Türkçe versiyonlarının daha da iyi olduğunu söylüyorlar. Türkler de projeyi çok olumlu bir tavırla karşıladı ve Türkçe şarkıların İsrail versiyonlarını beğendi. Bir Damla Şans projesi Türkçe, İbranice ve İngilizce olmak üzere üç dile çevrildi. Böylece hikaye dünyanın her yerinden insanlar tarafından keşfedildi. Projede herkes farklı bir şey öğreniyor. Ancak elbette bir tepki tipiktir; o da diğer insanlarla ortak bir zemin bulmanın sevinci.

Bu projenin gördüğü ilgi ve uyandırdığı reaksiyonun ben de farkındayım. Benzeri bir çalışmayı gelecekte de görebilecek miyiz?

Küratör, antropolog ve plak koleksiyoncusu olarak müzikteki kadınların hikayelerini ve müziklerini takip ediyorum. Anlatacak çok fazla hikâye ve sunulacak çok fazla müzik var. Kesinlikle insanları birbirine bağlayan ve ufkumuzu genişleten daha fazla proje yaratacağım. Benim görevim bu. Bu yüzden buradayım.

*Projeye dair daha fazla ayrıntıya https://www.ladiesonrecords.com/a-drop-of-luck adresinden ulaşabilirsiniz.