Özgür Türkiye’ye atılan imza

Evrim Altuğ - Lozan Barış Konferansı sürecini konu alan “Lozan 1923/Yüzyıl Önceki Başlangıç” sergisi İstiklal Caddesi Tünel noktasında yenilenen tarihî ‘Art Nouveau’ ekolü Casa Botter Sanat ve Tasarım yapısında 30 Ekim’e dek izlenmeye başladı. Küratörlüğünü İzzeddin Çalışlar, danışmanlığını Prof. Dr. Mehmet Ö. Alkan, tasarımını Tetrazon’un yaptığı sergide  100 yıl öncesinin izlerini yansıtan dış kaynaklar ve özel koleksiyonlardan parçalar yer alıyor.

Lozan süreciyle birlikte, İstanbul’un düşman işgalinden kurtuluşuna uzanan beş yılı yazışma, basın ve fotoğrafların yanı sıra kronolojik grafiklerle özetleyen sergi, döneme damga vurmuş Lozan aktörlerine ait büyük boy portrelerle izleyeni karşılıyor. Gazi Mustafa Kemal’in İstiklal Caddesi’ni Casa Botter cephesinden seyrettiği sergide dönemin Sırbistan, Hırvatistan ve Slovenya  Kralı 1’inci Aleksander, İtalya Kralı 3’üncü Emanuele, Yunanistan Kralı 2’nci George, Fransa Cumhurbaşkanı Alexandre Millerand, İngiltere Kralı 5’inci George, Japonya İmparatoru Taişo, Romanya Kralı 1’inci Ferdinand gibi liderlerin de foto-portreleri ziyaretçileri selamlıyor. 

İki yıllık bir restorasyonun ardından açılan 123 yıllık binada pazartesi hariç, haftanın her günü 10.00 ve 18.00 arasında gezilebilen “Lozan 1923-Yüzyıl Önceki Başlangıç”, İBB Atatürk Kitaplığı ve İnönü Vakfı arşivleri başta olmak üzere, Bibliotheque Nationale Française, İzzeddin Çalışlar Koleksiyonu ve Türk Tarih Vakfı katkılarıyla hayata geçiriliyor.

Liderlere söz balonları

Sergide ayrıca, özgün harita ve açıklamalarıyla Sevr Antlaşması süreci, dönemin TBMM Hükümeti’nin Batı’dan taleplerine karşılık İtilâf Devletleri’nin talepleri, Lozan’daki ilk TBMM Hükümeti Delegasyonu’na ait açıklamalı grup fotoğrafları ve Lord Curzon ile İsmet Paşa arasında geçen çetin müzakereleri simgeleyen diplomatik basın çizgileri siyah-kırmızı bir grafik karakter refakatinde izleyenleri bekliyor.

Sürprizli pek çok tarihsel bilgiyi kapsayan geniş takvimli Lozan sergisinde bu anlamda Kasım 1922’de yaşanmış soluk soluğa gelişmeler, 10 Mayıs 1923’te Lozan’da bir restoranda gerçekleşen Rus delege adayı Vatslav Voloski cinayetinin basına yazılı ve görsel yankıları, elde edilen diplomatik zafere giden şifreli yazışmaların dökümleri ya da dönemin ABD yazılı basınına manşet konusu Gazi Mustafa Kemal Paşa liderliği de izlenebiliyor. Sembolik bir telgraf tıkırtısının antika iletişim cihazıyla ziyaretçilere refakat ettiği sergide öte yandan söz balonlarıyla görüşmelerin özetleri liderlerin bakış açıları üzerinden foto-grafik bir tansiyonla yerini alıyor. 

L’Illustration, Vakit, Tevhid’i Efkâr gibi basın kuruluşlarının süreci manşetlerine nasıl yansıttığına bakan 100’üncü yıl dönümünde Lozan sergisi, 24 Temmuz’a giden yolu dönemin liderlerini temsil eden çizgileri, imza anlarını tarihselleştiren genel, özel ve basın amaçlı kareleriyle de heyecanını pekiştiriyor. Elbette bunlar arasında 24 Temmuz 1923’te saat 15.09 ile 15.15 arasında ‘İsmet Paşa’nın Lozan Sulh Muahedesi’ni imzaladıkları tarihi an’ başı çekiyor. Sergide ayrıca, antlaşma sonrası kutlama amaçlı basılan propaganda kartı, 25 Ağustos 1923 tarihli L’Illustration dergisinde İsmet Paşa’nın İstanbul’a dönüş haberi de bulunuyor. Sergi izleyicilere konferans sürecinde Lozan ile Ankara arasında bin 200’ün üzerinde telgraf yazışmasının yapıldığı bilgisini geçerken Türkiye ile Polonya arasında 23 Temmuz 1923’te Lozan’da imzalanan Dostluk ve Ticaret Antlaşması da sanatseverlerin ilgisine sunuluyor. “Yedi Düvele Karşı Tek Başına”, Türkiye’nin bayrağı ile taçlanan iki katlı Lozan sergisi, bu yönüyle ziyaretçilere son derece berrak bir tarih, diplomasi ve iletişim dersi vadediyor.

24 Temmuz 1923 saat 15.00

“Delegeler, saat 15.00 civarında Palais de Rumine’e geldi. İsmet Paşa salona girerken Gazi, İzmir’den ona şu telgrafı çekti: “Ülkenize birçok faydalı hizmetle doldurduğunuz ömrünüzü bu defa da tarihî bir başarıyla taçlandırdınız.’’ Seyirci kalabalığının önünde çift sıra tören üniformalı jandarmalar duruyor, arabalar yeşilliklerle süslenmiş Riponne Meydanı’ndan yaklaşıyordu. Merdivenleri bayrak ve çiçeklerle süslenmişti. Salonda belgelerle dolu uzun bir masa vardı. Herkes yerini aldıktan sonra İsviçre Konfederasyon Başkanı Scheuer yetkilileri imzaya davet etti. İsmet Paşa, yazmanın uzattığı kalemliği iterek cebinden sarı bir deri kutu çıkardı. İçinden Mustafa Kemal’in bu an için hediye ettiği kalemi aldı ve sayfaları çevirerek imzalamaya başladı. Diğer delegelerin imzaları tamamlanınca, Scheurer kapanış konuşması yaptı ve şu sözleri uzun uzun alkışlandı: “Silahların çatışması, insanlara en büyük acıyı çektirir; oysa fikirlerin çatışması ortalığı aydınlığa boğar. İsviçre’yi onurlandırdığınız için kalbimizin derinliklerinden teşekkür ederiz. Böylece ülkemizin uluslararası konumunu birebir yansıtan ve bir kez daha barış ve uzlaşmayla anılmasını sağlayan bir etkinlik yapma fırsatı verdiniz.” Katılımcılar kokteyl terasına geçtiğinde tüm şehrin çanları çalmaya başladı. Bütün binalar aydınlatılmış, şehrin katedrali 10 bin ampulle süslenmişti. Herkes sokaklara dökülüp kutlama yaptı.