Shylock'un hakkı Shylock'a

SHAKESPEARE'İN ÖLÜMSÜZ YAPITI! William Shakespeare 1594-1597 yılları arasında yazdığı tahmin edilen "Venedik Taciri"nin üçüncü perdesinin, birinci sahnesinde yazar bu sözleri. Dönemine göre bir 'komedi' sayılan "Venedik Taciri"nin en can alıcı bölümüdür Yahudi tefeci Shylock'un ağzından dökülen bu isyan... Yahudinin gözleri yok mu? Yahudinin elleri, azaları, duyuları, sevgileri, arzuları yok mu? Onun karnı da aynı yemekle doymuyor mu? Ya aynı silâhlardan o acı duymuyor mu? Aynı hastalıklara o da tutulmuyor mu? Aynı ilâçlardan o iyilik bulmuyor mu? Bir Hıristiyan kadar aynı kışın soğuğu, aynı yazın sıcağı ona dokunmuyor mu? Bizi gıdıklarsanız gülmez miyiz acaba? Bizi yaralarsanız akmıyor mu kanımız? Bizi zehirlerseniz çıkmıyor mu canımız? Ya siz bize haksızlık ederseniz biz hıncımızı almaz mıyız? Bütün öteki şeylerde size benziyorsak bunda da elbet benzeriz ya... Sizin bana öğrettiğiniz alçaklıkları ben de size tatbik edeceğim. " 13. yüzyılda üç katliamın ardından Yahudilerin topraklarından sürüldüğü İngiltere'de 16. yüzyılda anti-semitizm doğal bir tavırdır. Skolastik düşüncenin, Ortaçağ karanlığının hâlâ hüküm sürdüğü bir dönemde oyunun "kötü adam"ı Yahudinin böylesi bir konuşma yapabilmesi bile başlı başına ilerici bir tavırdır. Shakespeare'in bu oyunu bugün anti-semit gibi okunup rahatsızlık verse de aslında zamanına göre doğru tavır alan bir yapıt. Sinemalarımızda bu ay izleyeceğimiz Michael Radford imzalı "Venedik Taciri" uyarlaması da hassasiyet gösterip 16. yüzyılda Venedik'te ya da herhangi bir Hıristiyan Avrupa kentinde Yahudilere uygulanan ayrımcılık üzerine tarihi bilgi vererek başlıyor. Yahudilerin nasıl gettolarda yaşamaya mahkum kılındığını; iki yüzlü Hıristiyan burjuvazinin hem bankacılık hizmetine ihtiyaç duyup hem bu işi kendi inancına yakıştıramadığı için Yahudilerin üstüne yıktığını ve onların para konularındaki becerilerinden yararlanırken bu yüzden onları aşağılamaktan geri kalmadığını Shakespeare satır aralarında belirtir.Radford, yazarın vurgusunu daha da belirgin hale getiriyor. Radford'ın "Venedik Taciri", sinema tarihinin en iyi Shakespeare uyarlamalarından biri değil, kuşkusuz. Ama filmini gerçekçi bir zemine oturtarak dönemin ve yapıtın daha iyi anlaşılmasını sağlıyor. İkiyüzlülüğün simgesi Konuyu herkes bilir: Yahudi tefeci, Hıristiyan tacire verdiği borç karşılığında etinden yarım okka talep eder! Tacirin gemileri fırtınada kaybolunca tefeci alacağını tahsil etmek ister... Fiziksel olarak çirkin, ruhsal olarak para düşkünü ve nefret dolu bir adam olarak tanımlanan Shylock'un karşısındaki Hıristiyan figürler de sütten çıkmış ak kaşık değil. Shylock'u her fırsatta aşağılayan ama ondan derin bir aşkla bağlı olduğu delikanlı Bassanio, sevdiği kızla evlenebilsin diye borç almaktan geri kalmayan tacir Antonio trajik bir karakter gibi görünürken, ikiyüzlülüğün simgesi oluyor. Borcunu ödeyemediği takdirde Shylock'a etinden bir libre (yarım okka) vermeyi kabul etmesi, Shylock'un ne kadar zalim olduğunun değil Antonio'nun ne kadar kibirli olduğunun göstergesi. Bassanio'nun Portia ile evlenebilmek için, Portia'nın gönlü onda olduğu halde, hem para saçmak hem kızın babası tarafından yapılan yarışmaya katılmak zorunda kalması ise manevi değerleri, kilisede yapılacak ömür boyu birleşmeyi böylesine saçmasapan maddi boyutta hazırlayan Hıristiyan toplum yapısını hicveder.Shakespeare'in bu ölümsüz yapıtı sinemaya sesin gelişinden sonra sadece bir kez aktarıldı, daha çok televizyon filmleri yapıldı. Radford'ın yapıta hem sadık hem modern yorumunu hele Shylock'ta Al Pacino, Antonio'da Jeremy Irons'ın performansıyla izlerken oyunu bir kez daha okumuş gibi olacaksınız. Al Pacino ve Irons