Dijital miras nasıl güvence altına alınır?

HANİFE BAŞ

Sosyal medya hesaplarınız, kripto paralarınız, NFT varlıklarınız, takipçileriniz, e-posta adresleriniz, e-cüzdanınız, buluttaki depolama alanınız, müzikleriniz, dijital ortamdaki fotoğraflarınız, bloğunuz, alan adlarınız, metaverse avatarınız... Bütün bunlar artık dijital mirasınız. Dijital mirasa günün birinde ne olacağı sorusu da merak konusu. Sizden sonra bunların ne olacağını hiç düşündünüz mü? Özellikle çok sayıda paylaşımda bulunan ya da para kazanan sosyal medya hesapları ne olacak? Dijital miras, bir kişinin mirasının bir parçası olarak dijital varlıkların belirlenmiş veya belirlenmemiş hak sahiplerine aktarılması anlamına geliyor. Türkiye’de dijital mirasa ilişkin henüz özel bir düzenleme yok. Dünyanın birçok ülkesinde 2010’dan beri mahkemeler bu tarz davalarda farklı kararlar verseler de henüz çok az ülkede dijital miras veya dijital vasiyet konusunda kayda değer bir düzenleme bulunuyor. Estonya dijital mirası açıkça düzenliyor. Estonya’nın miras hükümlerine göre dijital - dijital olmayan ayrımı yapılmadan tüm malvarlığı unsurları miras kapsamında. ABD’de de bazı düzenlemeler çıkarıldığı biliniyor. Ancak Türkiye dahil pek çok ülkede bu konuda henüz kanun yok. Ancak sosyal medya ve e-posta platformları dijital vasiyet konusunda kullanıcılarına uzun zamandır farklı seçenekler sunabiliyor.

İşte alınan pilot karar

Gökhan Ahi

Miras konusu Türk Medeni Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenmiş durumda. Dijital varlıkların da diğer varlıklar gibi mirasçıya aynen geçmesinde yasal olarak bir engel bulunmuyor. Bilişim Avukatı Gökhan Ahi, kural olarak bir kişi öldüğünde maddi ve manevi tüm varlıklarının yasal mirasçılarına geçtiğini anımsatıyor. Ahi, “Dijital varlıklar doğası gereği elle tutulamasa da ekonomik değeri olan varlıklar. Örneğin, alan adı, reklam getirisi olan bir site, maddi değere sahip bir oyun karakteri, kişinin sosyal ağ hesabı ya da son zamanlarda çok daha fazla ekonomik değere sahip kripto varlıklar gibi dijital varlıkların mirasçılara geçişi teknik bazı nedenlerle çok da kolay olmayabilir. Türkiye’de dijital mirasa ilişkin özel bir düzenleme yok” diyor. Ahi, sadece dijital vasiyet yapabileceğimiz bazı internet siteleri için lisanslama veya ruhsatlama düzenlemesi yapılabileceğine dikkat çekiyor: “Çünkü insanlar bu tür şirketlere güvenebilmek istiyor. Kişiler, dijital varlıklarını aklı başındayken birilerine dijital olarak vasiyet edebilmeli. Değeri yüksek bir alan adına, kripto varlıklara veya reklam getirisi yüksek bir internet sitesine sahip bir kişi öldüğünde, bütün bu hesapları idare eden e-posta hesabının şifresi de ölenle birlikte yok oluyor. Bu durumda mirasçıların yapabileceği pek bir şey kalmıyor. Bir yandan bu tür dijital varlıkların nasıl paylaştırılacağı, diğer yandan e-posta hesabında bulunan ve ölen kişinin mahremiyetine ait bilgiler işi daha da çıkmaz hale sokabilir. Bu nedenle kişilerin ölüm ihtimalini düşünerek dijital varlıklarını şifreleriyle birlikte vasiyet şeklinde düzenlemesi tüm olası sorunları engelleyebilir. Böylece ne miras kavgası ne de gizlilik sorunu kalır. Geçen yıl Türkiye’de ilk defa dijital miras konusunda bir karar verildi ve bu karar uygulandı. Mahkeme, ölen kişinin tüm aktif ve pasif mal varlığının ve dijital mal varlığının tespiti için ölenin e-posta hesabına mirasçıları lehine erişim yetkisi verdi. İlgili şirket bu kararı uyguladı. Bu Türk hukuku için pilot niteliğinde bir karar oldu.”

Hangi engeller aşılmalı?

Levent Eraslan

Sosyal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi (SODİMER) Başkanı Prof. Dr. Levent Eraslan, fiziksel varlıkların aksine dijital varlıkların geçici ve sürekli değişime tabi olduğunu anımsatıyor. Eraslan, mülkiyet ve mahremiyet yasalarının dijital dünyada modern yaşamın geçirilme biçimini hâlâ yakalamaya çalıştığından başarılı dijital miras süreçlerinin önünde birçok engel bulunduğunu vurguluyor: “Dijital mirasın aktarılması konusunda kullanıcı gizliliği, fikri mülkiyet hakları ve çevrimiçi şirketlerin yasal sorumluluğu gibi sorunlar bulunuyor. Ayrıca ortalama bir kişinin çok sayıda çevrimiçi hesaba sahip olmasıyla dijital miras karmaşık bir konu haline geldi. Büyük çevrimiçi hizmet sağlayıcılar, kullanıcıların ölümleri durumunda verilerine ne olacağı ve verilere kimlerin erişebileceği konusunda karar vermeleri için giderek daha fazla seçenek sunuyor. Dijital miras süreçleri hem ölen kişinin soyundan gelenlere manevi değer hem de toplumun dijital mirasına bilgi değeri sağlayan dijital içeriğin korunmasını teşvik edebilir.”

Fikri mülkiyet...

Eraslan, emlak ve mahremiyet yasalarının dijital dünyadaki modern yaşamın her yerde bulunan doğasının sunduğu zorlukları henüz tam olarak ele almadığına işaret ederek, “Sosyal medya siteleri, e-posta ve bulut depolama hizmetleri gibi çevrimiçi hizmet sağlayıcılar, gizlilik politikalarını ana hatlarıyla belirtmek için hizmet koşulları sözleşmelerini kullanır. Bunlar daha sonra aile üyelerine vefat eden bir kullanıcının hesabına erişim sağlanmasına karşı argümanlarda kullanılır. Bir kullanıcı tarafından oluşturulan içerik, oluşturulduğu veya görüntülendiği platformdan bağımsız olarak o kullanıcının fikri mülkiyetini oluşturur ve bu nedenle miras bağlamında dikkate alınmalıdır” değerlendirmesini yapıyor. Dünyada şu anda doğrudan dijital mirası destekleyen hükümler bulunmadığını da ifade eden Levent Eraslan, “Türkiye’de mahkemelerin karar verdiği birkaç örnek var. Başta Almanya olmak üzere dijital miras konusu şu an yargı kararları ve öğreti görüşleri düzeyinde ele alınıyor. AB, bu tarz gelişmelere daha duyarlı ve hızlı reaksiyon veriyor. Bu düzenlemelerin yapılması gerektiği konusunda sıklıkla görüşler, makaleler kaleme alınıyor. Bu bağlamda dijital mirasa yönelik hukuk kurallarında yeni uygulamalar veya yasalar bekleniyor” diye anlatıyor.

Dijital paralar ne olacak?

Dilara Yeni

Avukat Dilara Yeni, dijital miras kavramının kapsamına depolama ortamlarında depolanan veriler, internet ağına erişimler, e-posta hesapları, sosyal ağlar, dijital paralar, blog sitelerindeki yazıların telif hakları gibi mevcut olan tüm dijital ürünlerin girdiğini belirtiyor. Yeni, mevcut durumda dijital mirasa yönelik bir yasal düzenleme olmadığından bireyin ölümü sonrası dijital varlıkların akıbetinin belirsiz olduğunu ifade ederek, şunları söylüyor: “Kişinin mirasçıları tereke tespit davası açarak mahkemeden, miras bırakanın dijital varlıklarının da tereke kapsamında olup olmadığına karar verilmesini talep edebilir. Yasal boşluk bulunan bu alanda Türk Medeni Kanunu birinci maddesi uyarınca hakim tarafından kendisi kanun koyucu olsaydı, koyacağı kural baz alınarak bir karar verilmiş olur. Böylece de en azından somut olaydaki dijital varlıkların akıbeti belirlenmiş olur. Dijital mirasa konu unsurlar kişisel verileri de barındırıyor. Dijital miras kapsamında yer alan sosyal medya hesapları gibi alanlarda miras bırakanın üçüncü kişilerle yaptığı yazışmalar da yer alıyor. Bu ihtimalde üçüncü kişinin özel yaşamın gizliliği hakkı da etkilenecektir. Bu nedenlerle dijital miras konusunun bahsi geçen bu alanlarla olan ilişkisini de kapsayacak şekilde bir an önce yasal düzlemde ele alınması gerekmektedir.”

Güven sorunu yaşanıyor

Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı ve Adli Bilirkişi Doç. Dr. Ali Murat Kırık, dijital varlıkların günümüzün en temel gerçekliği durumuna geldiğini kaydederek, şu bilgileri veriyor: “Çoğu uygulamaya ya da dijital varlığa vefat sonrası da olsa aile bireyleri yasal olarak erişim sağlayamıyor. Şayet dijital varisiniz yoksa ya da bilgilerinizi başka bir aile üyesiyle paylaşmadıysanız bu varlıklar da sizinle birlikte yok oluyor ve kullanılamıyor. Vefat eden kişinin hesaplarına erişmek varis durumu oluşsa da çoğu zaman gerçekleşemiyor. Zira ilgili şirketler kişisel veri güvenliği adına bilgileri paylaşmayabilir. Her ne kadar Türkiye’de Miras Hukuku bulunsa da dijital varlık ve emtialar konusunda ciddi bir sorun söz konusu. Kripto paraların, NFT’lerin mirasçılara intikal ettirilmesi adına herhangi bir düzenleme olmamakla birlikte yapılacak tek şey bu bilgileri kağıt ya da bir USB ile paylaşmaktır. Dijital miras konusuna yönelik internet siteleri hizmet veriyor. Fakat bilgilerin burayla paylaşılması ve ardından varislerin erişimine sunulması da güven anlamında ciddi problemlerin yaşanmasına sebebiyet veriyor.”

‘Gözlemleme sürecindeyim’

Rachel Araz Kiresepi

Influencer Rachel Araz Kiresepi, dijital miras için şunları söylüyor: “Dijital dosyalar, NFT ve ilerleyiş süreçlerinin gözlemcisiyim diyebilirim. Dünyanın akışının değiştiği aşikar. Yeri geldiğinde doğru hamleler ve kalıcı yatırımlar için uygun zamanı bekliyorum. Fazlasıyla Opensea’de geziniyor, Twitter’dan haberleri yakalıyorum. Hata ve başarıları gözlemliyorum. Son zamanlarda en sevdiğim aktivite de discord yayınlarını takip etmek. Türkiye’de güzel hazırlanan projeler var. Her türlü gelişme gibi dijital miras konularını gözlemleme sürecindeyim.”

‘Miras bırakmam’

Ekin Kollama

Influencer Ekin Kollama, şunları dile getiriyor: “Maalesef bizimle aynı işi yapmış ve vefat etmiş arkadaşlarımız var. Onların hesaplarının kapanmamasını isterim, insanlar denk gelirse altına en azından o zaman güzel yorumlar yazarlar. NFT konusunu ise soğuk bir cüzdana çekip orada muhafaza edip eşime bırakırım gibi geliyor. Yaşarken başkasının erişmesini istemediğim bilgilere öldükten sonra da erişilmesini istemem. İki arkadaşın arasındaki aşırı komik bir post bile başkasının eline geçince linç yemeye yeterli olur. O yüzden çok da gerek görmüyorum. Sosyal medya hesaplarımın ise para kazandıran yerler olduğu doğru ama ben bu hesaplarımı para kazanmak için dükkan açar gibi açmadım. O yüzden benimle beraber son bulmasını isterim. Ama tabii ki para kazanan sayfalar, kanallar var ve bunlar mirasçılara da kalsa yayın hayatlarına devam edebilirler. Aslında çok garip bir şey hem merkeziyetsiz olsun demek hem de miras olarak kalsın demek. Dijital miras konusu ayrıntılara bölünmeli. Çocuk düşünmediğim için öyle bir miras düşünmedim. Ama çocuğum olsa sosyal medya hesaplarımı devralmasını istemem.”

Hangi ağda ne yapılabilir?

Facebook, Instagram, Twitter, Linkedin gibi sosyal medya platformlarının farklı dijital miras politikaları bulunuyor. Facebook: Varis atanmasına izin veriyor. Diğer sosyal medya mecralarının sunmadığı bu özellik aracılığıyla kullanıcıların öldüklerinde hesaplarını silmelerine ya da anıtlaştırılmış bir hesabı yönetebilecek ilgili kişi atamalarına izin veriyor. Yalnızca vefat eden kişinin doğrulanmış birinci derece yakınları, hesabın tamamen silinmesini talep edebilir. Bir kullanıcı, ölümünün ardından hesabına ne olacağına karar vermek isterse iki seçeneği var. Hesap ayarlarında, öldükten sonra hesaplarının otomatik olarak silinmesini seçebilir veya anıtlaştırılmış sayfalarını yönetme becerisine sahip olacak ilgili kişi oluşturabilir. Twitter: Twitter vefat eden kişinin hesap erişimini yakınlık derecesi ne olursa olsun asla vermiyor. Yalnızca hesabın kaldırılması adına talepte bulunulabiliyor. Vefat eden kişi hakkında bilgi, varisinin kimliği ve vefat eden kişinin ölüm belgesi gibi ek belgeler sunulması için gereken talimatları içeren bir e-posta gönderiliyor ve ardından buna yönelik işlem gerçekleştiriliyor. Instagram: Bu mecrada hesabın kapatılması ya da anıtlaştırılması adına bir form dolduruluyor ve vefat eden kişinin doğum belgesi, ölüm belgesi ile vefat eden kişinin veya mirasın yasal temsilcisi olduğunuza dair resmi belge göndermeniz gerekiyor. Google: Google ise vefat sonrası Drive, YouTube ve Gmail hesaplarına erişim için ‘Etkin Olmayan Hesap Yöneticisi’ özelliğini sunuyor. 3-18 ay arası hesabınızda bir aktiflik söz konusu olmayınca en fazla 10 kişiye bildirim gönderilebiliyor ve hatta sizin onayınız dahilinde verilerinizin bir kısmına erişim izni de sunuyor. Apple: Apple da iOS 15.2 güncellemesiyle dijital miras özelliğini getirdi. Böylece kullanıcıların vefatı durumunda vefat edenin iCloud hesaplarına ve kişisel bilgilerine erişebilmeleri için varis atayabilme imkanı tanıdı. Kullanıcılar cihazlarının ayarlar bölümünden dijital mirasçıyı birkaç adımla tanımlayabilme ve istemedikleri takdirde çıkarabilme imkânına sahip. Linkedin: Ölen üyelerin profillerini kaldırma veya anıtlaştırma seçeneği sunuyor. Talep, merhumun adına hareket etmek için yasal yetkiye sahip ve uygun belgelere sahip biri tarafından başlatılabilir. Yetkili olmayan kişiler ise bir kullanıcıyı vefat etmiş olarak bildirebilir.