Can dostlardan can kurtaran tatbikat

ASLI ÖKTENER- Kahramanmaraş merkezli yıkıcı depremlerde onlar da sahadaydı. AKUT başta olmak üzere, AFAD, Jandarma Özel Asayiş Komutanlığı (JÖAK), Polis Arama Kurtarma (PAK) ve itfaiyenin onlarca eğitimli köpeği enkaz altında kalanların çıkarılmasında önemli rol oynadı. Farklı ülkelerden toplam 181 can dost da ülkemize destek verdi. Yardım için geldiği bölgede yaşamını yitiren Meksika ekibinin köpeği Proteo arama kurtarma köpeklerinin simgesi olmuştu. Peki, arama-kurtarma çalışmalarında görev alan can dostlar, hangi özelliklere göre seçiliyor, ne tür eğitimler alıyor ve her şeyden önemlisi de yaralılara nasıl ulaşıyorlar? AKUT Arama Kurtarma Derneği’nin köpekli arama grubuna sahip olan İzmir Yarımada ekibinin Urla Kuşçular’da gerçekleştirdiği tatbikata eşlik ettik. 

Eğitim en az 1.5 yıl sürüyor

Ormanlık alanda bizi Yarımada ekibi sözcüsü Doç. Dr. Sıtkı Egeli karşılıyor. AKUT’un akredite olmuş üç operasyonel arama-kurtarma köpeği bulunduğunu söyleyen Doç. Dr. Egeli, “Maraş depreminde onlar da görev aldı. Ayrıca çeşitli AKUT ekiplerinde mevcut 30’un üzerinde köpeğimiz de göreve hazırlanıyor. Bunlardan 7’sinin eğitimini Yarımada’da sürdürüyoruz. Bu süreç kolay değil. Eğitimler en az birkaç yıl sürebiliyor. AKUT’a hiçbir karşılık beklemeksizin katılmış gönüllülerimiz, bir yandan AKUT’un eğitimlerini kendileri alıp operasyonel olurken, diğer yandan da köpekleriyle sayısız eğitim, sınav ve tatbikata katılıyorlar. Sertifikasyon sınavlarıyla da başarılarını tescilliyorlar” diye anlatıyor.

50 kat daha fazla reseptör

AKUT’ta köpekler pozitif eğitim ile sadece canlı varlığına sinyal vermek üzere ödül prensibiyle eğitiliyorlar. Enkaz üzerinde rahat, hızlı ve güvenli hareket edebilmeleri için çeviklik, itaat ve uzaktan yönlendirme eğitimleri alıyorlar. Doç. Dr. Egeli, “Adaylarımız, AFAD’ın organize ettiği Köpekli Arama Timleri Sınavı ve tüm dünyada kabul gören uluslararası köpek federasyonu IRO’nun sınavlarına tabii tutuluyorlar. Köpeklerin bu alandaki başarısı, üstün koku alma yeteneklerine dayanıyor ve tüm eğitimlerdeki amacımız onlara bu yeteneklerini bizim için kullanmayı öğretmek. Araştırmalara göre köpeklerin burunlarında 300 milyona yakın koku reseptörü bulunuyor, yani normal bir insana göre yaklaşık 50 kat daha fazla reseptöre sahipler. Köpeklerde yer alan her bir reseptör, normal bir insanda bulunan reseptörlere göre 20-40 kat daha fazla koku alarak arama-kurtarmada kazazedeye daha süratli ulaşmalarını sağlıyor” diyor. Köpekli arama grubunun çalışmalarına arzu eden AKUT gönüllüleri de kendi köpekleriyle katılabiliyor ve çalışmalara uyum sağlamaları halinde arama-kurtarma köpeği olarak eğitim alabiliyor.

Veteriner hekim kontrolünde

Veteriner hekim Burak Yavaş ise ekipteki can dostların sağlığından sorumlu. Kahramanmaraş depreminde 10 gün sahada görev yaptığını belirten Yavaş, “Köpekler de enkazlarda büyük efor sarf ediyor. Yaralanmaması için özel ayakkabılarını giydiriyoruz. Ama bazen kazalar yaşanıyor. Mesela AKUT’un operasyonel arama köpeklerinden Dante’nin göğsüne İslahiye’deki bir enkazda demir saplandı. İzmir ekibinden meslektaşımla sahada hemen ameliyata alıp kurtardık” diyor.

Kazazede rolü oynuyorlar

Alanda bilgisayar mühendisi Destan ve eşi mütercim-tercüman Merve Sarpkaya ‘Java’ isimli köpekleri, tasarımcı Gizem Ekiz ‘Nutella’, klinik psikolog Damla Alkoç ‘Mars’, elektronik mühendisi Uğur Karabin ‘Atlas’ ve köpek eğitmeni Mesut Sarı köpeği ‘Harley’le tatbikat için son hazırlıklarını yapıyor. Tabii operasyona katılanlar sadece köpekler ve sahipleri değil. Öncesinde çok sayıda AKUT gönüllüsü, ekibin alana güvenle ulaşımı, mama ve su desteği, teknik ekipman desteği sağlıyor. Yarımada ekibinin operasyon sorumlusu lise öğretmeni Özer Başar’ın başında bulunduğu ekipte kazazede rolünü üstlenen Şafak Asparuk ve Fatma Çoktan, “Bunun için önceden eğitim alıyoruz. Köpek bizi saklandığımız yerde bulana kadar bekliyoruz. İz takibi diye adlandırdığımız köpeklerin koku eğitimlerinde 2-3 saat zaman geçmesi gerekebiliyor. Özellikle bu eğitimlerde beklerken de çoğu zaman kitap okuyoruz. Bize ulaşıp belirli bir sayıda havladıktan sonra da ödülünü veriyoruz. Aynı şekilde enkaz ve alan araması eğitimlerinde biz elimizden geldiğince kazazede rolünde yardımcı oluyoruz” diye konuşuyor.

Tatbikat anı

Ve tatbikat başlıyor. Kazazede rolünü üstlenenler sırayla ormanın farklı alanlarına saklanıyor. Ardından sahipleri köpeklerine kazazedelerin eşyalarını koklatıyor. Hızla harekete geçen köpekler, kazazedelere ulaşmayı başarıyor. Bir köpeğin arama-kurtarmada görev alması için eğitimlere olumlu yanıt vermesi, gelişkin duyulara ve oyun hırsına sahip olması gerekiyor. Çünkü neticede kazazedeyi bulduklarında çoğuna ödül olarak en sevdikleri oyuncakları veriliyor.

Son sınav İstanbul’da yapıldı

Son Uluslararası IRO Doğa Arama Köpeği Sınavı, AKUT ev sahipliğinde, mart ayında İstanbul’da gerçekleşti. Alan arama ve koku ayırt eden iz takibi kategorilerinde yapılan sınavda, doğada kayıp vakalarında kullanılacak 30 köpekli arama timi test edildi. Sınava AKUT’un yanı sıra Ataşehir Belediyesi, Arama Kurtarma Köpekleri Derneği (AKKD), AFAD İstanbul, İstanbul İtfaiyesi, Pendik Belediyesi, Büyükçekmece Belediyesi, Rusya Arama Kurtarmacılar Birliği’nde (RUOR) görevli arama personelleri ve gönüllülerden timler de katıldı. Arama personellerinin “arama stratejileri” ve “yetenekleri” açısından da değerlendirildiği sınavı pek çok tim başarıyla geçti.

“Tatile birlikte gidiyoruz”

Her hafta sonu çalışmalarına devam eden ekibin ihtiyaçlarını karşılamak için sponsor desteği çok önemli. Bir arama-kurtarma köpeği yetiştirmek barınma, eğitim malzemeleri, taşıma ekipmanları, maması, sağlık kontrolleri gibi pek çok masraf gerektiriyor. En büyük fedakârlık ise köpek sahiplerine düşüyor. Labrador cinsi Nutella’nın sahibi Gizem Ekiz, “İşlerimizin dışında zamanımızın neredeyse tamamını köpeğimize göre ayırıyoruz. Tatile de birlikte gidiyoruz. Sağlıklarına, beslenmelerine dikkat ediyor, eğitimlerini sürekli tazeliyoruz” diye anlatıyor.  Köpek eğitmeni Mesut Sarı ise, “Yaş ve yeteneklerine göre farklı eğitimler alıyorlar. Köpeğim Harley, AFAD’ın eğitim yeterlilik sınavını geçti, bu yıl da görev yeterliliğine girecek. IRO sınavlarına da katılacağız” diyor.  

3 yaşındaki Alman çoban köpeği Java’nın sahibi Destan Sarpkaya, “Eşim Merve ile AKUT Yarımada gönüllüsü olduk, ardından köpekli arama grubuna katıldık. Java, 6-8 aylıkken temel eğitimlere başladık. Ardından ileri eğitimlere geçtik. Gün içindeki her koşma oynamayı küçük bir eğitime dönüştürüyoruz. 6 aydır AKUT gönüllüsüyüz. AFAD eğitimini geçtik” diye konuşuyor.