Krizin adı durgunluk

Ulusal Ekonomik Araştırmalar Bürosu (NBER) bünyesinde oluşturulan bir komite, iki hafta önce ABD ekonomisinin 2007 yılının aralık ayından itibaren ‘resesyon’a girmiş olduğunu resmen açıkladı. Ekonomistlerden oluşan komite, ‘resesyon’un ne zaman başladığını ve bittiğini 1929 yılından beri belirliyor. Resesyon; küresel mali krizle birlikte, ‘enflasyon’ gibi günlük dile girdi, hayatımızı doğrudan etkilemeye başladı.
Ekonomi uzmanları resesyonu en az altı ay ekonomik faaliyetlerde duraklama nedeniyle reel olarak milli gelirin düşmesi olarak tanımlıyor. Ekonomik hayatın canlılığını kaybetmesi, üretim faaliyetlerinin daralması, işsizlik, ekonomik büyüme hızının, nüfus artış hızının altına inmesi ve dolayısıyla kişi başına milli gelirin düşmesi ‘resesyon’ göstergesi sayılıyor. ABD’de yılın iki çeyreğinde büyüme hızının sıfıra yaklaşması ‘resesyon’, Avrupa’da ve Türkiye’de ise üç çeyrek dönemde büyüme hızının yüzde 1-2 arasında kalması ‘durgunluk’ olarak tanımlanıyor.
ABD’nin resesyona girdiğini aylar öncesinden gören Milliyet yazarı Osman Ulagay ile yapılan röportajda Devrim Sevimay’ın “ABD’nin resesyona (küçülme) girip girmediğini belirleyen kuruluşu NBER (National Bureau of Economic Research)...” ifadelerine yer vermesi teknik olarak, bu kelimenin içerdiği anlamın ‘durgunluk mu, küçülme mi?’ olduğu yönünde bir tartışmaya yol açtı.
Ulagay resesyonun ‘durgunluk’un ötesinde bir anlam ifade ettiğini, üç dört çeyrekte ekonomide küçülmeyi de ifade edebileceğini belirtiyor. Ulagay’a göre, ‘resesyona ekonomide küçülme de diyebiliriz, NBER sadece büyüme hızına bakmıyor, ülke çapında ekonomik aktivitelerin yavaşlaması, işsizlik, üretim ve reel gelir gibi kriterleri de göz önünde bulunduruyor.’
Resesyonun (recession) dilimizdeki karşılığı sözlüklerde olduğu gibi ‘ekonomik durgunluk’ olarak açıklanmaktadır.

Uzman gözüyle
Uluslararası finans ve para konusunda uzman Prof. Dr. Targan Ünal’a önümüzdeki günlerde de sıkça karşılaşacağımız ‘resesyon’un tam karşılığını sorduk. İstanbul Üniversitesi Bankacılık Araştırma Merkezi Müdürü de olan Prof. Dr Ünal, Okur Temsilcisi’ne şu değerlendirmeyi yaptı:
“Bir ekonomide, ekonomik faaliyetlerin genel seyri Büyüme, Durgunluk ve Çöküş olmak üzere üç aşamada açıklanmaktadır. Büyüme, bir ekonomideki mal ve hizmet üretim düzeyinde, bir önceki döneme göre meydana gelen reel artış olarak tanımlanmaktadır. Durgunluk, başka bir ifadeyle resesyon, ekonomik faaliyetlerde yavaşlama olarak tanımlanırken, daha ileri aşaması Çöküş olarak tanımlanmaktadır.
Bir ekonomide resesyon koşullarının oluşmasına ilişkin farklı ekonomik göstergelere bakılmakla birlikte, resesyonun varlığından söz edilebilmesi için reel gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) iki veya daha fazla çeyrek periyotta arka arkaya negatif büyüme göstermesi gerekmektedir. Resesyon ortamının oluşmasında en önemli veri ekonomideki aktörler arasında güven kaybının ortaya çıkmasıdır. Ekonomide mal ve hizmet üretiminde azalma reel olarak GSYİH’nin düşmesine neden olmaktadır. Ekonomik aktivitelerden ortaya çıkan bu yavaşlama güven ortamı tekrar oluşuncaya kadar devam edecektir. Bu durumun devam etmesi durumunda çöküş yaşanacaktır. Resesyonun sürecinde; üreticilerin ve tüketicilerin ekonomiye olan güvenlerinin kaybolmakta olduğu, işsizliğin arttığı, üretimin azaldığı ve stokların arttığı görülmektedir.”

Ombudsmanın görüşü
Öncelikle, ‘resesyon’ yerine Türkçe sözcük kullanılmalı. Dolayısıyla kelimenin tam karşılığı, ‘ekonomide durgunluk’tur. Haber dili olarak ‘durgunluk’ geçerli olmalı. Osman Ulagay ise ‘küçülme’nin kullanılmasından yana. Ulusal Ekonomik Araştırmalar Bürosu’nun (NBER) ABD ekonomisinin içine girdiği durgunluğu açıklarken yaptığı tanımlama şöyle:
‘Birkaç aydan uzun süren, ülke çapında etkisini gösteren ve büyüme rakamlarının yanı sıra, gelir, istihdam ve üretim verilerinde de bir gerilemeyi açıkça gösteren durum.’
The Penguen Dictionary Of Economics’de ise ‘recession’ tanımı içinde ekonomik faaliyetlerde küçülme (decline) ifadesine de yer verilmekte.
Durgunluk mu, küçülme mi? sorusu, gazeteciler ve dilbilimciler kadar asıl iktisatçıların çözüm getirebileceği tartışma. Akademisyenlerin Milliyet Yazı İşleri’ndeki tartışmaya önerileriyle katkıda bulunmalarını bekliyoruz.