Tarihi eserler tarihe karışmayacak

Ben bu aralar İstanbul sınırları dışına çıkma işini iyice abarttım. Hatta bu cümleyi bilgisayarımda okuyan çalışma arkadaşlarım bile eşeğin kulağına su kaçırdığımı, çekemez bir ifadeyle belirttiler. Bodrum, Urfa, Antalya derken en son Assos'a gittim. Bugün Behramkale, Behramköy ya da kısaca Behram olarak anılan eski çağın Assos'u 18. yüzyıldan beri gezginlerin ve tarih meraklılarının uğrak yeriymiş. Çanakkale ili Ayvacık ilçesine bağlı kıyı şeridiyle yaklaşık 1500 metre uzaklıktaki Tuzla Çayı arasında kalan alanda hem denize hem de karaya hakim bir tepede kurulan Assos, 4000 yıllık tarihi boyunca pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış.
İlk defa 1881 yılında Assos'ta kazı yapan Amerikan ekibi; Agora, Gymnasion, Antik Tiyatro, Athena Tapınağı ve Nekropol alanındaki bazı mezarları ve yapıları kısmen gün ışığına çıkartmış. 1884 yılına kadar sürdürülen bu çalışmalarda bulunan eserler bugün Boston, Fransa ve İstanbul müzelerinde sergileniyor.
Aradan geçen 100 yıl boyunca Assos kaderine terkedilmiş. 1981'de Kültür Bakanlığı adına Prof. Dr. Ümit Serdaroğlu başkanlığında arkeolog ve mimarlardan oluşan ilk Türk kazı ekibi "Assos Kazı ve Onarım Çalışmaları"nı başlatmış. Fakat kısıtlı olanaklarla sürdürülen çalışmalar kentin yalnızca belli bölgelerinde yoğunlaşabilmiş. Büyük emek ve maddi destek gerektiren "Assos Kazı ve Onarım Çalışmaları" 1995 yılında Efes Pilsen'in sponsor olmasıyla yeni bir boyut kazanmış.
1995 yılından bu yana hızla ilerleyen çalışmalar sonucunda, gün ışığına çıkan tarihi kent Assos'un son halini görmek amacıyla Efes Pilsen'in davetlisi olarak gittiğim Edremit'ten size bol bol tarihi bilgi getirdim. Anlatayım...
Şimdi efendim Efes Pilsen'in sponsorluğunda hareket eden kazı ekibi 1995 yılı içerisinde ilk önce nekropolü ve antik tiyatroyu gün ışığına çıkarmış. Nekropol eski çağ kentlerindeki mezarlık demek. Assos'un da doğu ve batıta olmak üzere sur dışında iki nekropolü var. Yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkan verilere göre Assos'ta gömü üç şekilde yapılmaktaydı. Cesedin yakılarak bir kap içine konulması (Urne), bütün halinde bir küp içine yerleştirilmesi (Pithos) ya da taş mezara konulması (Lahit).
Amerikalı ekibin yaptığı 4.5 yıllık çalışma sonucunda ancak yarısına kadar kazılabilen antik tiyatro ise Efes Pilsen'in katkılarıyla ve Prof. Dr. Ümit Serdaroğlu liderliğinde beş ay gibi kısa bir sürede tamamen topraktan arındırılmış. Topraktan arındırılmakla kalmamış yarısından fazlası restore edilmiş. Hatta biz orada İstanbul Devlet Opera Balesi'nin çok güzel bir temsilini izledik. 2000 yıl sonra ilk kez bir gösteriye ev sahipliği yapan antik tiyatroda hepimiz tarihin havasını soluduk. Geçmiş yıllarda orada oturup bütün gün tragedyalar, komedyalar izleyenlerin, bağbozumu şenliklerinde yarışmalarla eğlenenlerin duygularını hissettik. Assos'ta toprak altından çıkartılan diğer bölümler gymnasion, agora ve Athena tapınağı. Bunların ne olduğuna gelince. Gymnasion o dönemlerde okul görevi gören spor salonları. Çünkü o zamanlar bedenen ve zihnen gelişme çok önemli sayılıyormuş. Gymnasion gerisinde derslikler, soyunma ve yemek odaları bulunuyormuş. Agora ise kentin kalbi. Yani yerleşim yeri. 400 metrekare alana kurulu üç katlı agoranın batı yanında küçük bir tapınak, doğu yanındaysa şehir meclisi bulunuyor. Assoslulara alışveriş, gezinti ve toplantı mekanı olarak hizmet vermiş. Athena tapınağı ise savunmayı sağlayan surlara tepeden bakıp, onları koruyacak tanrıçalar için yapılan bir yapıt.
Tunç Çağı'ndan bu yana değişik kültür evrelerini yaşayarak inanılmaz bir tarih mirasını bünyesinde barındıran Assos, Efes Pilsen'in katkılarıyla gün ışığına çıktı. Tarihi zenginliklerinin yanı sıra doğal güzellikleriyle de dikkat çeken Assos, günümüzde temiz havası, denizi, balıkçısı ve eğlencesiyle ile şirin bir tatil beldesi...