"Su parite işlerine aklım" eriyor diyen varsa şaşmak gerek. çünkü euro çıktığından bu yana ekonomistlerin parite tahminleri şaşıp duruyor. Euro ilk çıktığında kaydi paraydı. O zaman parite 1,17 düzeyinden hızla 1,13'e, sonra daha aşağıya hareket etti. Oysa tahminler euronun yükselmesi üzerineydi. Tutmadı.
Euro nakit olarak işlem görmeye başlayınca da tahminler yine euronun yükselmesi üzerineydi. Ama yine tutmadı. Euro düştü. ABD ekonomisindeki cari açık sorununa rağmen, Amerikan ekonomisindeki canlılık sayesinde dışarıdan sermaye akıyordu. Bu da dolara güç katıyordu.
O sıralar yazılarımızda da sık sık belirtiyorduk; düşen veya kalkan euro değil, dolardı. Nitekim euronun diğer para birimleri karşısında değeri pek değişmiyordu. Ancak, 2002 yılına geldiğimizde, artık dolar zirveden aşağıya inişe başlamıştı. O yıl euro ilk rallisini yaptı ve parite 0,90'dan 1,10 düzeyine kadar çıktı. Bu hareketi 11 eylül hadiseleri tetiklemişti.
2003'ün en büyük olayı Irak savaşıydı. Savaşa dek dolar 1,05 - 1,10 parite bandı arasında gezindikten sonra, savaşın sona ermesiyle birlikte hızlıca düştü. Haziranda ilk kez 1,19'a ulaştı. Sonra bir düzeltme yaparak eylülde 1,10'un altına indi. Ancak en son geçenlerde tekrar 1,20 düzeyine doğru harekete başladı. Parite önemli bir konu. Avrupa ve Amerika ekonomisinin nabzını tutmakta belki en önemli gösterge.
Bugünlerde parite üzerine iki senaryo yürütülüyor. Biri 1,20 düzeyini kırarak 1,30, hatta 1,40 düzeyine kadar ilerlemesi. Diğeri de Amerikan ekonomisinin artık toparlayacağı varsayımıyla bu düzeylerde kalacağı, hatta uzun vadede 1 doları 1 euro değerini yakalayacağı. Birinci tahmini yürütenler, daha çok ABD'nin giderek büyüyen kamu açıklarını ve ödemeler dengesindeki cari açıkları neden gösteriyorlar.
Gerçekten ABD'nin bu denli büyüyen kamu açığını disipline etmesi çok zor. üstelik daha önceki gün bütçeye 80 milyar dolarlık ek askeri harcama ödeneği konuldu. Bu neredeyse Türkiye'nin toplam bütçe harcamalarının yüzde 80'i. Irak savaşının belki mali boyutları savaşın kısa sürmesi nedeniyle sınırlı kaldı. Ancak şimdi de Irak'ın imar sorunu bütçeyi zorluyor.
Son günlerde, ABD ekonomisi canlanma sinyalleri veriyor. Bu gelişme zamanla faizleri yükseltebilir. Ayrıca ABD'ye yatırımlar hızlanırsa dolar tekrar güç kazanabilir. Ancak ikinci senaryo ABD'nin cari açığının dolardan kaçışı hızlandırabileceği yönünde. Biz yine de ikinci senaryoyu daha olası görüyoruz.