IMF ve ekonomi y"netimi 2000 yılında oluşan cari işlemler açığı (net d"viz gideri) ve reel kurun bir kriz etmeni olduğu g"rüşünde. Bakan Derviş de dün ODTš'deki konuşmasında bunu dile getirmiş. Başbakan'la Cumhurbaşkanı kavga etmeseydi bile, kriz olacaktı, demiş. Bu açıklama ile tam olarak ne kastedildiğini bilmiyoruz. Eğer kastedilen sadece cari açıklarsa, tam olarak katılmak mümkün değil. Çünkü cari açığı olan her ülkede kriz olmuyor. ™nemli olan cari açık değil, "ne kadar" sıcak paranın "hangi sürede" çıkış yapacağıdır. Sıcak para, cari açıkların yanı sıra politik gelişmeleri de bir tehlike parametresi olarak algılayabilir. Mesela aylarca Fazilet Partisi'nin kapatılma olasılığı piyasalarda tedirginlik yaratmamış mıydı? Krizleri tetiklemede bekleyişler konusu g"zardı edilmemelidir. šstelik, kasımda ortaya çıkan bankacılık krizinin şubat krizinin temelini oluşturduğu unutulmamalıdır. IMF'nin Güney Asya krizlerinde yanıldığı nokta yine bu olmuş, aşırı risk almış çürük bankalar en küçük sallantıda ç"kmüşlerdi. Uygulanmakta olan bu program da bunu hedeflemektedir.İki ay "nce IMF'nin resmi yayın organı olan IMF Survey'de Kaliforniya šniversitesi'nde profes"r olan Maurice Obstfeld ile bir s"yleşi yayımlanmıştı. Obstfeld "zetle ş"yle diyordu: 10 - 15 yıl "nce rasyonel olmayan, k"tü niyetli spekülat"rlerin krize neden olduğu iddia ediliyordu. Hatta Paul Krugman gibi ekonomistler bunların rasyonel biçimde bir "ng"rüyle yaratıldığını bile savunmuştu. Ancak bu tür modeller ne yazık ki, bizi temel sorunlardan uzaklaştırınca ikinci kuşak modeller doğdu. Yani temel sorunlara dikkat çeken modeller. šçüncü kuşak modeller ise, piyasa beklentilerine "nem vermekte. Malum, beklentiler de gelişmeleri tetikleyebilir. Bekleyişler "nemli. (Ancak bekleyişleri besleyen g"stergeler ise hayli tartışmalı.) Kasımda durduk yerde yabancı yatırımcıların toplu halde çıkış kararını Krugman'ın birinci kuşak kriz teorisi açıklayabilir: Bilinçli yaratılan kriz. İkinci kuşak (temeldeki bozukluklar) kriz açıklamasının da haklı olduğu y"nler bulunuyor: Büyüme oranı, cari açıklar, reel kurda değerlenme, vb. Bununla beraber, dış borç servisi, rezerv durumu, hedeflenen para arzının kontrolü gibi kriterler de normal düzeydeydi. Demek ki, sıcak para olumsuz bekleyişlere girerek sürü davranışıyla ülkeyi terk etti. B"ylece de kriz tetiklenmiş oldu. Bize kalırsa ikili krizleri (twin crises) anlayabilmek için ilk belirtiyi (kasımı) doğru teşhis etmek gerek. Unutmayalım, finans teorisinde herkesin beklediği gelişme gelecekte oluşmaz. Oluşturulmuştur bile! hursit@marun.edu.tr Krizden bu yana tam bir yıl geçti. Şimdi bambaşka bir program uygulanıyor. Bazıları krizin "ng"rülebileceğini savunurken, bazıları da ikazların kulak arkası edildiği iddiasında. Oysa krizlerin en "nemli "zelliği kesin biçimde "ng"rülememeleri. Tıpkı deprem gibi. Belirtiler g"rülür, ama tarihleri verilmez. Belirtiler ikaz edilse bile "kriz şu tarihte olacak" demek bilimsellikle bağdaşmaz. Çünkü ekonomistler müneccim değildir. šstelik krizlerin belirtileri literatürde hala tartışma konusudur.
