Türkiye’de 8.4 milyon engelli var. Toplam nüfusa oranı yüzde 12.3. Türkiye engelli vatandaşları için ne yapıyor? Birçok yasal düzenleme var. Ancak, uygulamadan kaynaklanan sorunlar sürüyor. Bu konuda geçen hafta önemli bir gelişme oldu. 28 Eylül 2009 günü Türkiye, Birleşmiş Milletler Engellilerin Hakları Sözleşmesi’ni onayladı. Aynı gün Sözleşme’nin İhtiyari Protokolü’nü imzaladı. Protokol’ün de yakında onaylanması beklenebilir.
5 Ekim 2009 günü Ankara Barosu Engelliler Kurulu “Türk Hukukunda Engelliler ve Engelli Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi” başlıklı bir sempozyum düzenledi.
Sempozyuma katılan Türk ve yabancı konuşmacılar, BM Sözleşmesi’ni değişik açılardan inceleyen konuşmalar yaptılar. Ayrıca, AİHM’nin engellilerle ilgili kararları ve Türk hukukunda engelliler konusu irdelendi.
BM Sözleşmesi’ne taraf olunması, Türkiye’de engelli haklarını korunması açısından önemli bir adım. Böylelikle Türkiye, engelli haklarını insan hakları ekseninde ele almayı ve Sözleşme’de öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul ediyor.
Sivil kuruluşların katılımı
Sözleşme’nin amacı, engellilerin, engelli olmayanlarla aynı insan haklarına sahip olmalarını sağlamak. Bu Sözleşme ile engelliler, hayırseverlik ya da tıbbi bakım nesnesi olmaktan çıkıyor, hak öznesi niteliği kazanıyorlar. Potansiyellerini kullanarak üretken bir birey olma olanağına kavuşuyorlar.
Engellilerin sorunları ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre büyük farklılıklar gösteriyor. Sözleşme, bütün bu değişkenlikleri içerecek biçimde hazırlanmış. Sözleşme’nin hazırlanmasına engelli sivil toplum kuruluşlarının aktif bir biçimde katılmaları da etkinliğini artıran bir öğe.
Sözleşme’de engelli kavramı türlü engeller nedeniyle topluma katılamayan, uzun vadeli fiziksel, zihinsel, entelektüel ya da duyumsal sakatlıkları olan kişiler şeklinde tanımlanmış.
Sözleşme’nin 12. maddesi özellikle önemli. Geçmiş uygulamalar engellileri korumak için konulan kuralların, engellileri haklarından yoksun bırakmak için kullanıldığını gösteriyor. Engellilerin rızaları dışında kurumlara kapatılmaları bunun bir örneği. Sözleşme’nin 12. maddesi bu gibi uygulamaları önlemeye yönelik.
Yasalar gözden geçirilecek
Sözleşme’ye taraf devletler, bütün siyaset belgelerinde ve her türlü programlarında engellilerin insan haklarını korumaya yer vermeyi üstleniyorlar. Bunun anlamı şu: Engelli bir kişinin bir işte çalışması için önce bir tekerlekli iskemleye gereksinimi olabilir. Sonra, tekerlekli iskemleyle evinden çıkabilmesi, kamu taşıma araçlarına binebilmesi, işinin olduğu binadan içeri girebilmesi, bilgisayarını kullanabilmesi gerekir. Bütün bunlar için birbirini tamamlayan bir önlemler ağına ihtiyaç var.
Bir tanesi eksikse, örneğin, otobüslerin basamağı engellilere göre yapılmamışsa, engellilerin işe gitmesi çok güç. Böyle bir ağın gerçekleşmesi için, belediyenin, işverenin, binayı yapan müteahhidin, bilgisayar firmasının işbirliği gerekiyor.
Türkiye Sözleşme’ye taraf olunca, engellilerle ilgili mevcut yasalarını gözden geçirmek, bazılarını değiştirmek, ya da yeni yasalar çıkarmak zorunda kalacak.
Türkiye rapor sunacak
Sözleşme’nin uygulanmasıyla ilgili Türkiye bir denetim mekanizması kurma yükümlülüğü altında. Denetime, engelli derneklerinin de katılması zorunlu.
Ayrıca, Türkiye iki yıl içinde bir rapor sunmak zorunda. Raporda, Sözleşme’den doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınan önlemlere ve sağlanan gelişmeye yer verilmesi isteniyor.
Türkiye, İhtiyari Protokol’e taraf olduğunda, bireylerin de Türkiye’yi Komite’ye şikâyet etme olanağı doğacak.
Bir ülkede engellilere karşı olan davranışlar, o devletin ve toplumun uygarlık düzeyini gösteren önemli bir gösterge. BM Sözleşmesi, bu alanda erişilmesi gereken uluslararası standartları içeriyor.
Türkiye Sözleşme’ye taraf olmakla önemli bir adım atmış, engelliler konusunda ileriye gitmek yönünde iradesini ortaya koymuştur. Şimdi Türkiye’nin Sözleşme’den doğan yükümlülüklerini uygulamak için içten ve dikkatli bir çaba göstermesi, gereken kaynakları ayırması, 8.5 milyon engelli vatandaşın insan haklarına gösterdiği saygının da bir ölçütü olacak.