1.3 milyar insanın yaşadığı (ki 1.5 milyar olduğunu da ileri süren kaynaklar mevcut) "Kızıl Dev", hızlı çekilmiş bir filmin adı gibi.1.4 trilyon dolar hacimle, dünya dış ticaretinin ABD ve Japonya'dan sonra gelen en büyük oyuncusu Çin'de neler oluyor?İnsanlar "karın tokluğuna" çalışıp sırtında valiziyle yaşarken, temel yaşama hakkı ihlalleri, nasıl bir hoşgörü yaratıyor?Uluslararası Af Örgütü'nün 2002 yılı verilerine göre, bir yılda 1060 kişi idam edilmiş. Yılda 10 bin olduğunu ileri sürenlere de rastlarsınız. Çin'deki komünizm, 1978'de başlayan Deng Xiaoping'in "reformlarıyla" liberal ekonomiye geçit veriyor ancak "oyunu" bozan olursa "demir yumruk" gösteriliyor. Çin'de puzzle'ın parçalarını tamamlayamadan dönmüştüm! 2005 yılında en çok, Çin Ticaret Bakanlığı'nın davetlisi olarak meslektaşlarım Yalçın Bayer, Hikmet Çetinkaya, Necati Doğru ve CHP Milletvekili Bülent Tanla ile birlikte gittiğimiz, Pekin, Şanghay ve Xian'da edindiğim bilgilerden etkilendim. Çin Inc. (Inc, İngilizce kısaltma: Hâkimiyet, ele geçirme, gelir artışı, anonim) Eski bir gazeteci olan yazar Ted C. Fishman, "Çin Inc'i" (Klan Yayınları) yazmış. "Bir zamanlar yoksulluğun ve komünist ülkünün pençesinde kıvranan devasa bir ulus nasıl oldu da küresel kapitalizmin merkezine oturabildi? Kırsal kesimde yaşayan 300 milyon Çinlinin tarım alanlarını terk edip şehirlere doğru insanlık tarihinin en büyük göçünü yapmalarının küresel etkileri nelerdir? Hemen hemen bütün çokuluslu şirketlerin niçin Çin'de geniş ölçekli operasyonları bulunuyor? Yakın tarihte, Avrupa ve ABD'de üretilen her şeyi Çin şirketleri yarı maliyetine ürettiğinde neler olacak? Bu gelişmeler, dünya ve birey olarak nasıl etkilere yol açacak?"Bütün bu sorulara yanıt arıyor Fishman. Çin'i anlatan kitap Morgan Stanley'in Başekonomisti Stephen Roach'ın hesaplarına göre, Çin dünya petrolünün yüzde 7'sini, alüminyum ve çeliğin dörtte birini, dünyadaki demir ve kömürün üçte birini ve dünyada üretilen çimentonun yüzde 40'ını alıyor. Fishman ise kitabında "asıl tehlikeye" dikkat çekiyor:"Amerikalılar mobilya, Japonlar televizyon, İtalyanlar ipek, Almanlar Noel süsleri alanlarında Çin'e yenik düştüler. Çinliler hariç herkes, tekstil ve giyim fabrikalarını kapatacak. Amerika ve diğer ülkeler için asıl endişe verici olan; geleceğin ne getireceği. ABD dahil birçok ülkede üretim, Çin'e kayıyor. Çin'in endüstriyel üretiminin üçte biri, ülkeye 1978'den beri aktarılan yarım trilyon dolarlık yabancı sermaye tarafından gerçekleştiriliyor. ABD'nin Çin'e ihraç etmeyi umduğu ilaç, telekomünikasyon, tarım gereçleri gibi ürünlerle karşılaştırıldığında, birkaç bin mobilya ve elbise üreticisinin önemi var mı?" Çin enerjide, dünyanın en büyük üreticisi ve ikinci sıradaki tüketicisi. Oysa 2030 yılında bile dünyada1.4 milyar insan elektrik kullanamıyor olacak. Bunun önemi olacak... syilmaz@milliyet.com.tr Gelecek ne getirecek?