Taha Akyol
Tüm Yazıları
Bugün "İslamın yeniden yorumlanması" dediğimiz konu..."Ceditçilik" (yenilikçilik) denilen bu muazzam tartışmayı Kazan Türkleri başlattı. Çünkü 17. yüzyıldan sonra Rusya ile Orta Asya arasında ticaret yaparak bir orta sınıf geliştirebilmişlerdi. Bu bir...İkincisi, Rus kültürü vasıtasıyla, Batı kültürü ve bilimiyle en erken temasa geçen Müslüman toplum, Kazan Türkleriydi.Ve bu iki sosyolojik sebeple "kadın hakları, eşitlik, özgürlük, vahiy ile akıl ilişkisi" gibi sorunlar onların gündemine 19. yüzyılda girmiştir. (Bizde Namık Kemaller, Ali Suaviler...)Dr. Maraş, eserinde bu "Ceditçilik" akımının "dini yenileşme" yönünü inceliyor.* * *CEDİTÇİLİK, güçlü ve modernleşen Rus kültürüne karşı, milliyetçi yani Türk ve Tatar kimliğini savunan; aynı zamanda modernist İslamcı yani İslamı yeniden yorumlayan bir uyanış hareketi... Karşısında da "Kadimciler" denilen mutaassıp gelenekçiler var. (Sf. 17 - 133)Ceditçi âlim ve düşünürlerin öncüleri Şehabettin Mercani, Abdunnasır Kursavi, Rızaeddin Fahreddin, Abdurreşid İbrahim ve Musa Carullah gibi medrese kökenli modern ilim ve düşünce adamlarıdır.Mehmet Akif, Safahatın "Süleymaniye Kürsüsünde" adlı bölümünde, Kazanlı Abdurreşid İbrahimi konuşturur. Ceditçilerin Tatar Türkçesiyle basılmış eserleri Türkiyede de okunmuş, büyük tartışmalar yaratmıştır.Dr. Maraş kitabında doyurucu bir tarihçe verdikten sonra, tartışılan konuları inceliyor. Bunlardan biri, "akıl vahiy ilişkisi: İlim ve dinin uzlaştırılması" konusudur. (Sf. 117)Felsefeyi tekfir eden, yani dinin inkârı olarak gösteren Gazaliyi, Raziyi ve özellikle de İmam Eşari tarafından kurulmuş olan dogmatik kelam sistemini şiddetle eleştiriyorlar, akla daha çok önem veren İmam Maturidiyi savunarak modern ilimlere yönelik yeni bir yorum getiriyorlar. (Sf. 144, vd)Amaç, "mevcut taassubu kırmak... tekfir ve tadlilin önüne geçerek terakkiye, ıslaha yol açmaktır." (Sf. 153)* * *CEDİTÇİ âlimlerin gündeme getirdikleri başka bir konu, "ilahi rahmetin umumiliği", yani Allahın rahmetinin bu dünyada ve ahirette sadece Müslümanlara değil, bütün insanlara yönelik olduğu... (Sf. 154 - 167)Ve kadınların hukuki ve sosyal statüsü, kadın eşitliği... "İslamın kadınlara verdiği hak ve hürriyetler, fıkıhçılar tarafından onların elinden alınmıştır." (Sf. 248, vd)Ceditçilerin en başarılı olduğu alan, "usul - i cedit" denilen modern eğitim metodu... (Sf. 277, vd)Ve 1906 yılında dünyada ilk Türkçe hutbeyi Kazanda Ceditçiler okuyor! (Sf. 224)Ve Rus polisi mutaassıp "Kadimciler"e dokunmuyor ama modernist İslamcı Ceditçilere adeta kan kusturuyor. (Sf. 279)Cedit felsefesini büyük âlim Musa Carullah İslami açıdan şöyle özetliyor:"Büyük müçtehitlere uymak, onları taklitle değil, onların sözlerine aykırı da olsa, onlar gibi içtihat etmekle olur." (Sf. 203) t.akyol@milliyet.com.tr GÜNÜMÜZE de ışık tutacak çok değerli bir eser: Dr. İbrahim Maraşın "Türk Dünyasında Dinî Yenileşme" adlı fevkalade değerli araştırması. (Ötüken Yay., www.otuken.com.tr)