Seçim barajı iki ittifak yaratmıştı

Ak Parti ve MHP’nin, “Milli Mutabakat Komisyonu” adı altında yürüttükleri ittifak arayışı akıllara 1991 ittifakını getiriyor. Türkiye 1991’de iki ittifaka tanıklık etti. Biri sağda biri solda kurulan ittifaklar, ortaklar için aynı oranda getiri sağlamadı. Alparslan Türkeş, Eylül 1987’de siyasi yasağı kalkıp, partisine geçtikten sonra ittifak projesini sürekli gündemde tuttu, partisinin Eylül 1986’da 10 ilde yapılan ve darbe sonrası ülkücü hareket için sınav niteliğinde olan ara seçimde yüzde 2,2 oy alınmıştı. Parti için barajı aşmak zordu ancak Alparslan Türkeş milliyetçi hareketi ülke yönetiminde söz sahibi kılmak, partisini Meclis’e taşımak ve devlet yardımı almasını sağlamayı hedefledi. RP de 1986 ara seçiminde yüzde 4.76 olan oyunu, 1987’de yüzde 7’ye, 1989 yerel seçiminde yüzde 9.8’e yükseltti. Ancak yüzde 10 barajı onun için de riskti.

Bahçeli yürüttü

RP tarafındaki isteksizlik 20 Ekim 1991’de erken genel seçim kararı ile kırıldı. Taraflar görüşmeleri yürütmek üzere isim belirledi. Türkiye’nin gündemine Ak Parti-MHP ittifakını getiren Devlet Bahçeli, o dönemde MÇP Genel Sekreteri olarak RP Genel Sekreteri Oğuzhan Asiltürk ile birlikte görüşmeleri yürüttü.

Solun ittifakı: SHP-HEP

1991’de solda iki partili ittifak kuruldu: SHP-HEP ittifakı. Erdal İnönü’nün başında olduğu SHP, 1987 seçimlerinden yüzde 24,7’den oyla çıktı. Anamuhalefet partisi oldu. Ama 1991 seçimlerinde, Halkçı Parti’nin (HP) 1983’deki oyu olan yüzde 30’u geçmek olarak belirledi. Aynı zamanda partinin Güneydoğu’daki varlığını artırmak isteniyordu. Bunun için Halkın Emek Partisi (HEP) ile irtibat kuruldu. İki parti Hakkâri, Bitlis, Van, Mardin, Batman, Muş, Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa ve Mardin gibi Güneydoğu illerinde SHP’nin milletvekili adaylarının HEP tarafından belirlenmesinde anlaştı.

İttifaka karşı çıkanlar

Ancak her iki tarafta da ittifaka karşı çıkanlar oldu. RP’de çekinceler arasında, tıpkı bugün Ak Parti için dile getirildiği gibi doğu ve güneydoğuda oy kaybetme ihtimali öne çıktı. Hatta RP’nin MKYK toplantısından önce MÇP ve IDP ile ittifakına hayır kararı çıktı. Anca partiler listelerini YSK’ya teslim etmeden bir gece önce RP’de bazı isimlerin eksikliği ile yeni bir MKYK toplandı ve buradan ittifaka evet kararı çıktı. MÇP ile sabaha karşı temas kuruldu ve birkaç saatlik çalışma ile milletvekili listeleri birlikte belirlendi. Bu kararla ‘inananlar RP’de birleşti’. Ancak RP içindeki Kürtler bu birleşmeye tepkilerini istifa ederek gösterdi. Altan Tan, Haşim Haşimi, Yakup Hatiboğlu ve Fuat Fırat gibi isimler partilerinden istifa etti.
SHP-HEP ittifakına da Deniz Baykal’ın başında olduğu bir grup karşı çıktı.

Seçimde kazandılar

RP-MÇP-IDP üçlü ittifakı seçimden yüzde 16,9 oy ve 62 milletvekili ile çıktı. RP, 43 milletvekili ile Meclis’te grup kuran 4 partiden biri oldu. MÇP 19 ve IDP 3 milletvekili çıkardı. RP, Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’da birinci parti oldu. Batıda bazı sanayi merkezlerinde önemli varlık gösterdi. Ancak doğudaki oyları düştü. İttifak birlikteliği de uzun sürmedi.

İlk grup toplantısından sonra Türkeş öncülüğünde 19 milletvekili RP’den istifa etti. Gerekçelerini, “sağdaki bütün kesimleri şemsiyesi altına alabilecek yeni bir siyasi oluşumun zeminini oluşturabilmek” olarak açıkladılar. Aykut Edibali de RP’den ayrıldı, IDP’ye döndü. SHP-HEP ittifakı da barajı aştı. Ancak SHP’nin oyları yüzde 20,7’ye düştü, üçüncü parti oldu. SHP listesinden 21 HEP’li Meclis’e girdi. 74 ilden 44’ünde milletvekili çıkaramadı. 99 olan milletvekili sayısı 88’e düştü. Batıda kaybetti ama Güneydoğu’da oy oranı arttı. Daha önce çıkaramadığı illerden vekil çıkarttı.

O dönemde, SHP-HEP ittifakı konusunda kuşku duyan, DSP lideri Bülent Ecevit ve Deniz Baykal’ın tepkilerinden etkilenen sol seçmen DSP’ye yöneldi. DSP, 1987’ye oranla 1991’de oylarını 600 bin arttırdı. Barajı geçti, yedi milletvekili ile Meclis’e girdi. HEP’liler de Meclis’e girdikten bir süre sonra tekrar SHP ile yollarını ayırdı. Önce Kürtçe yemin krizi ardından da 1992 Nevruzu’nda yaşananlar nedeniyle İnönü 18 HEP’linin istifasını istedi.HEP milletvekilleri 31 Mart 1991’de SHP’den ayrıldı.