Ceneviz Surları yükselirken
Ceneviz Surları’nın restorasyonu, Galata’ya biraz nefes aldıracak ve turizm açısından çok kıymetli bir destinasyon sunan bu bölgenin değeri daha da artacak.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) Ceneviz Surları’nın restorasyonuna başladığı haberleri çıkınca çok mutlu oldum. Çünkü Galata Kulesi ve çevresinde gün geçtikçe korunması zorlaşan müthiş bir kültür mirası var. Aslında Galata Kulesi, “Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz’den Karadeniz’e kadar kale ve surlu yerleşimler” adlı seri adaylık dosyasıyla 2013 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi adaylığı için başvurusu yapılan eserlerden biri.
Anadolu topraklarının katman katman tarih sahnelerinde önemli bir yer tutan ve kuzeybatı İtalya’nın Akdeniz liman kenti Cenova şehri sakinleri olan Cenevizliler, 13’üncü yüzyılın ortalarında tüm Akdeniz ve Karadeniz’de aktif ticaret yapıyorlar ve ticareti ellerinde tutuyorlardı. Cenevizlilerin 11-19’uncu yüzyıllar boyunca Akdeniz ve Karadeniz’de mülkleri vardı. Anadolu’daki ana merkezleri de Galata (Pera) idi. Yoros, Foça, Çandarlı, Çeşme, Amasra, Akçakoca, Sinop ve Güvercinada kaleleri, Kuşadası Surları ve Galata Kulesi, UNESCO’ya sunulan bu listede yer alıyor. Şimdi artık heyecanla İBB’nin restorasyonu sonrası ortaya çıkacak olan Galata’daki surları ve UNESCO Dünya Mirası Listesi adaylığı için bekleyen dosyaya gelecek cevabı bekliyoruz.
Yoros Kalesi’nin önemi
Karadeniz ile Akdeniz arasındaki ana geçit olan Boğaziçi, tarihte ticari ve stratejik öneme sahipti. Bu sebeple de kıyılarına çok sayıda kale ve hisar inşa edilmiştir. Anadolu Kavağı’nda bir tepe üzerinde bulunan Yoros Kalesi bunların içinde en göze çarpanlardan biri. Aslında tam da burası, mitolojik Argonotlar hikâyesinde yer alır. Burada eski çağlarda kutsal bir alan olduğuna dair bilgiler vardır. Ayrıca stratejik anlamda da önemli bir yer tutan bu nokta, Bizans döneminde duvarlarla güçlendirilmiştir. 1352’de de ticari gemilerin geçişini yönetmek ve başkente saldırıları önlemek için Cenevizliler, Ceneviz askerî ve ticari garnizonunu yerleştirdiler ve Yoros Ceneviz Kalesi sıfatını aldı. İstanbul’un fethinden sonra bu kale, Osmanlı için de önem kazandı. Elimizdeki ilginç bilgi ve belgelerle Yoros Kalesi, aslında başlı başına başka bir yazı konusudur.
Galata’da ticaretin kökleri
Pera veya Sykai olarak bilinen Galata semti, Haliç’in kuzey kıyılarından Tophane’ye ve ardındaki yamaçlara uzanan sahil şerididir. Bu çok önemli yerleşim yeri, M.S. 4’üncü yüzyılda büyük önem kazanır, 6’ncı yüzyılda da surlarla çevrilir. İtalyan ticaret kolonileri arasında bir ticari liman işlevine kavuşur. 13’üncü yüzyılda Venediklilerin toprakları ele geçirmesiyle Cenevizliler Galata’dan taşınmak zorunda kalır. Bu topraklar üzerindeki Latin hâkimiyeti bittikten sonra bile Bizans’ın başkentinde ticaret hâlâ Venediklilerin ve Cenevizlilerin elindedir.
Bizans İmparatoru Cenevizlilere Latin hâkimiyeti sonrası eski topraklarını geri verince Cenevizliler de Galata Kulesi’ni şehrin ruhunu ortaya çıkararak tasarlayıp inşa eder. Haliç’in doğu yakasında tüm yapıların üzerinde yükselen bu kuleden Cenevizliler kendi gemilerini düşman gemilerinden ayırabiliyorlardı. Öte yandan bu yapı, İstanbul’un tepelerinin, diğer yapıların ve açık denizin eşsiz manzarasına hâkimdi. İstanbul’un fethiyle birlikte Cenevizliler ile bir anlaşma imzalandı ve Cenevizlilere Bizans İmparatorluğu dönemindeki ayrıcalıkları tanındı. Galata semti ve kulesi o yüzyıllarda önemli ve kilit bir roldeydi ve bu da Cenevizlileri güçlü konumda tutuyordu.
Foça’dan Sinop’a...
- Foça Kalesi, Cenevizlilerin Bizans’tan devralıp yeniden inşa ettiği bir kaledir. Şehrin stratejik bir noktasında yer alır. Foça, Cenova’nın önemli bir üssü haline gelmişti, ithalat ve ihracat limanıydı. Kalenin inşası 11 ya da 12’nci yüzyıldadır.
- Çandarlı Kalesi, oldukça iyi korunmuştur. Dikili’de bulunan kalenin ne zaman yapıldığı bilinmez, Cenevizliler çok güvenli olan limanı ticaret amaçlı kullanmışlardır.
- Çeşme Kalesi çok karakteristik Ceneviz mimari üslubu ve detaylarını taşır.
- Amasra Kalesi, Romalılar tarafından inşa edilse de, zaman içinde Bizanslılar, Cenevizliler ve Osmanlılar tarafından restore edilmiştir. Kalenin içinde bir Ceneviz şatosu vardır.
- Sinop, tüm tarihi boyunca Karadeniz’de hep önemli bir liman olmuştur. Cenevizliler de bu bölgeyi ticaret kolonisi olarak kullandı.
- Akçakoca Kalesi, Yoros ve Amasra kaleleriyle aynı zamanda inşa edilmiştir. Cenevizliler tarafından kullanılmıştır.
- Kuşadası Güvercinada Kalesi ve Şehir Surları, Samos (Sisam) Adası’nın karşı kıyısında yer alan bu bölge büyük önem taşımaktaydı. 13-14’üncü yüzyıllarda Cenevizliler buraya gelip yerleştiler. Kuşadası önündeki adayı karayla birleştirerek Scalanova Kalesi’ni burada kurmuşlardır.