Elazığ Salkaya taban mozaiği: Tesadüfün güzelliği

Emre Çayır- Elazığ'ın yaklaşık 15 kilometre uzağında bulunan Salkaya köyü, 2023 yılında önemli bir arkeolojik keşif ile dikkatleri üzerine çekti. Köyde yaşayan bir çiftçi, fidan dikimi sırasında mozaiklerle kaplı bir zemine rastlayıp Elazığ Müze Müdürlüğü ile jandarma birimlerine bilgi verdi. Çiftçinin bilinçli tutumu ve hızlı müdahalesi sayesinde daha önce bilinmeyen bir tarihin ortaya çıkarılması mümkün oldu. Bu yapı, yalnızca nadir bir mozaik sanatını göz önüne sermekle kalmıyor, Geç Roma Dönemi kırsal yerleşim yapısı ve sosyo-ekonomik yapı hakkında da önemli veriler sunuyor.

Yerleşim alanının ve taban mozaiğinin taşıdığı mükemmel nitelikler, Elazığ Müze Müdürü Ziya Kılınç tarafından titizlikle değerlendirilmiş ve başkanlığında oluşturulan uzman arkeologlar tarafından bölgede ayrıntılı bir araştırma süreci başlatılmıştır. Ön incelemeler sonucunda, Geç Roma Dönemi'nde bulunan mozaik zeminin tarihte ender rastlanan yapısal özelliklere sahip olduğu görülmüştür. Bu ön bulgular neticesinde Müze Müdürümüz Ziya Kılınç tarafından Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın koordinasyonuyla kazı çalışması başlatılması yönünde gelişim gösterilmiştir.

Hayvan figürleri

Kazı çalışmalarında, 84 metrekarelik geniş bir alanı kaplayan taban mozaiği gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu mozaik, ayrıntılı ve teknik özellikleriyle dikkat çekici bir örnek sunmaktadır. Ana salonda yer alan mozaik, geniş bir bordürle çevrelenmiştir. Bordür parçasında geometrik desenler ve bitkisel motifler yer alırken, ana panoda hayvan figürleri ve stilize edilmiş doğal tasvirler bulunmaktadır. Tasarımın simetrik yapısı, kullanılan renk paleti ve motiflerin ayrıntılı işçiliği, dönemin sanatsal ve kültürel tasarımı hakkında bilgi aktarmaktadır.

Mozaiğin tasarımı, estetik ve simetrik bir düzen sunmaktadır. Ana panoya geçişi sağlayan altıgen ve kare motiflerle bir dış bordür ile çerçevelenmiştir. Bordürün iç kısmında elips, daire ve kare biçimlerinden oluşan kendi bünyesinde bir bordür bulunmaktadır. Bu tasarım, hem görsel hem de zengin dengeli bir akış sağlayarak ana panoya geçişi sağlamıştır.

İki ayrı sahne

Ana pano, kuzey ve güney yönlü olmak üzere iki ayrı sahneye ayrılabilir. Sahneler avcılık üzerine derin anlatılar barındırırken kuzey sahnelerinin tahribatı ile daha statik bir gözlem sunmaktadır. Güney kompozisyonlarında dinamik tasvirler daha belirgin görünmektedir. Panodaki av sahneleri, dönem faunası ve insan-av ilişkisine ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır. Sahneler arasındaki geçişler, nar ve elma ağaçları gibi bitki motifleriyle korunmuştur.

Mozaikte yer alan hayvan figürleri arasında aslan, Anadolu leoparı, ayı, geyik, keklik, kaz, domuz ve devekuşu gibi canlılar bulunmaktadır. Bu figürlerle dönemin zengin biyolojik çeşitliliği, avcılığın sosyal statü göstergesi olarak yansıtılmaktadır. Ayrıca, mozaik üzerindeki bitkisel motifler, nar ve elma ağaçlarının yanı sıra gül çiçekleriyle doğanın sürekliliğini sembolize etmektedir. Mozaiğin sembolik dağılımı, insan-doğa ilişkisine dair derin bir anlatım sunuyor. Salkaya köyünde bulunan Geç Roma Dönemi Mozaiği, yalnızca sanatsal bir eser olarak değil, aynı zamanda sosyo-ekonomik ve kültürel olarak da önemli dinamiklere ışık tutarken mozaik alanın bir soylu, komutan yahut bir valinin ana kabul salonu olduğunu değerlendirmekteyiz. Mozaiğin figüratif ve geometrik unsurları, dönemin yüksek zanaatkârlık düzeyini gösterirken, yapım teknikleri ve sanatsal bakış açıları hakkında dönem anlayışını yansıtmaktadır. Buluntunun korunması ve gelecek nesillere aktarılması, hem kültürel miras bilincini geliştirecek hem de bölgedeki kültürel turizm potansiyelini artıracaktır. Yapılan kurtarma kazıları ve bilimsel çalışmalar, Anadolu'nun mozaik sanatı ve Geç Roma mimarisi hakkında önemli bir kilometre taşı oluştururken kazı çalışmalarının devamında bu minvalde yeni bilgi ve verilere ulaşılması hedeflenmektedir.