2008’de Balkanlar

Hareketli siyasi geçmişiyle bilinen Balkanlar, 2008 yılında da önemli olaylara sahne oldu. Bölgenin siyasi tablosuna damgası vuran olay, Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesiydi. Uzun süredir sürüncemede kalan ve çözüme ulaşılamayan Kosova sorunu, 17 Şubatta Kosova meclisinin aldığı bağımsızlık kararı ile noktalandı.
Türkiye, Kosova’nın bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ilk ülkeler arasında yer aldı. Türkiye’nin Özel Temsilcisi Büyükelçi Mehmet Taşer, bağımsızlık ilanından iki gün sonra Kosova Cumhurbaşkanı Fatmir Seydiu’ya Türkiye Cumhuriyeti’nin Kosova Cumhuriyeti’ni tanıdığına ve diplomatik ilişki kurmaya hazır olduğuna ilişkin mektubunu sundu.

ÜST DÜZEY ZİYARETLER VE BALKAN EKONOMİ ZİRVESİ
Türkiye Balkan ülkeleriyle başta ekonomik ve ticari olmak üzere her alandaki ilişkilerin daha da geliştirilmesi amacıyla girişimlerini 2008 yılında da sürdürdü. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül Romanya ve Makedonya’yı, TBMM Başkanı Köksal Toptan Romanya’yı ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan Arnavutluk, Bosna Hersek, Romanya ve Bulgaristan’ı ziyaret etti. Cumhurbaşkanı Gül, Dışişleri Bakanı Ali Babacan ve Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül ile birlikte Romanya’nın başkenti Bükreş’te düzenlenen NATO zirvesinde Türkiye’yi temsil etti.
Gül ayrıca Makedonya’nın Ohri kentinde düzenlenen "15’inci Orta Avrupa Ülkeleri Cumhurbaşkanları Zirvesi"ne Almanya Cumhurbaşkanı Horst Köhler ile birlikte "özel konuk" olarak davet edildi. Türkiye, 18 üye ülkenin cumhurbaşkanlarının hazır bulunduğu zirveye ilk kez katıldı.
Öte yandan küresel mali kriz Balkanları da olumsuz etkiledi. Bulgaristan, Romanya, Sırbistan, Makedonya, Kosova ve Karadağ ekonomilerinde özellikle yılın son aylarına doğru ciddi daralmalar yaşandı.
Türkiye, Balkanlarda krizin olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması ve bölge ülkeleri arasında ticari ve ekonomik ilişkilerin daha da geliştirilmesi için neler yapılması gerektiği konusunun tartışıldığı "1’inci Balkan Ekonomi Zirvesi"ne ev sahipliği yaptı. Başbakan Yardımcısı ve Devlet Bakanı Nazım Ekren’in başkanlığında ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin organizasyonunda Kasım ayının sonunda İstanbul’da düzenlenen zirveye Balkan ülkelerinin ekonomi bakanları, hükümet temsilcileri, ticaret ve sanayi odaları başkanlarının yanı sıra çok sayıda yerli ve yabancı iş adamı katıldı. Zirvede küresel krize karşı mücadelede bölge ülkelerinin potansiyellerini daha verimli kullanmaları için sıkı bir işbirliği içine girmeleri konusunda görüşbirliği sağlandı.
Bu arada 2008 yılında bölge ülkelerinin çoğunda halk sandık başına gitti. 2006 yılında bağımsızlığını ilan eden Karadağ’da Cumhurbaşkanlığı, Romanya ve Makedonya’da parlamento, Bosna-Herksek’te yerel, Sırbistan’da ise hem Cumhurbaşkanlığı hem parlamento hem de yerel seçimler yapıldı.
Balkanlar’da 2008’de Türkiye ile ikili ilişkilerin seyri ve bu ülkelerde yaşanan diğer önemli gelişmeler de şöyle oldu:

BULGARİSTAN
Türkiye-Bulgaristan ilişkileri başta ekonomik ve ticari olmak üzere 2008 yılında da her alanda gelişmeye devam etti. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 5 milyar dolara yaklaştı.
Türkiye’nin Bulgaristan’daki Ticari Müşavirliği iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin gelişmesine somut katkılar sağlayabilecek ticaret ofisi haline dönüştürüldü. Türkiye ayrıca Bulgaristan’da ilk kez Kültür ve Turizm Müşavirliği açtı.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan Mart ayı sonlarında çıktığı Balkan gezisinde Arnavutluk ve Bosna-Hersek’in ardından Bulgaristan’a 2 günlük resmi ziyarette bulundu. Irkçı ve aşırı milliyetçi ATAKA partisinin engelleme girişimlerine rağmen ziyaret son derece başarılı geçti. Erdoğan Sofya’daki temaslarının yanı sıra Bulgaristan’da doğrudan en büyük yabancı yatırım olan Şişe Cam’ın Tırgovişte cam ve cam ürünleri fabrikasındaki ek tesislerin açılışını da yaptı. Erdoğan Türklerin yoğunlukla yaşadığı Kırcaali kentine de giderek, burada soydaşlarla bir araya geldi.

GAİS TOPLANTILARI
Bulgaristan, Güneydoğu Avrupa İşbirliği Süreci (GAİS) dönem başkanı olması sıfatıyla bölge ülkelerinin devlet başkanı, başbakan, bakan ve üst düzey bürokratlarını bir araya getiren çok sayıda toplantıya da ev sahipliği yaptı. Bu toplantılar çerçevesinde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek, Dışişleri Bakanı ve Başmüzakereci Ali Babacan, Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik ve TBMM Başkanvekili Güldal Mumcu, TBMM Avrupa Birliği Uyum Komisyonu Başkanı Yaşar Yakış Bulgaristan’da temas ve incelemelerde bulundu. Bulgaristan, Mayıs ayında Burgaz bölgesindeki Pomorie adlı tatil beldesinde düzenlenen "Güneydoğu Avrupa Ülkeleri Devlet ve Hükümet Başkanları Toplantısı"nın ardından GAİS dönem başkanlığını Moldova’ya devretti.
Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ da Eylül ayında Sofya’da düzenlenen "NATO Askeri Komitesi Toplantısı"na katıldı. Orgeneral Başbuğ NATO üyesi ülkelerin Genelkurmay Başkanları ile bir araya geldi.

AB, YOLSUZLUKLA SUÇLADI, YARDIMI DONDURDU
Bu arada Bulgaristan’da 2008 yılının en önemli olayı Avrupa Komisyonu’nun
AB fonlarından Bulgaristan’a yapacağı 560 milyon avroluk yardımı, yolsuzluk ve rüşvetle yeterince mücadele etmediği gerekçesiyle dondurmasıydı. Komisyon bununla da kalmadı ve uyarılara rağmen gerekli tedbirleri almadığı için dondurduğu yardımın 220 milyon avroluk bölümünün Bulgaristan’a kesinlikle verilmemesini kararlaştırdı. Komisyon, AB tarihinde üye bir ülkeye ilk kez böylesine güçlü bir yaptırım uygulamış oldu. Bulgaristan yeterli gayreti göstermezse dondurulan yardımdan geriye kalan 340 milyon avroluk bölüm de iptal edilecek.
Bulgaristan’da komünizm dönemi siyasi polis dosyalarını araştıran komisyon komünizm dönemi ajanlarının listesini de 2008 yılı içinde açıkladı. Listede ünlü siyasetçiler, yazarlar, bakanlar, sanatçılar, gazetecilerin yer alması dikkati çekti.
"Tuna nehri kıyısında bulunan Belene kasabasında yapılacak ve 4 milyar dolara mal olması beklenen ülkenin ikinci atom santralının temelinin atılması", "Bulgaristan İçişleri Bakanı Rumen Petkov’un mafya gruplarıyla bağlantısı bulunduğu yönündeki eleştiriler üzerine görevinden istifa etmesi, "Bulgar sahil güvenlik ekiplerinin kaçak avlandığı gerekçesiyle Yalçın Ercan adlı Türk balıkçıyı öldürmesi ve Sliven Askeri Mahkemesi’nin olayla ilgili açılan soruşturmada sanık olan sınır polisi Mihail Tzankov’u suçsuz bulması", "Sofya-Kardam seferini yapan yolcu treninde çıkan yangında 8 kişinin hayatını kaybetmesi", "2007-2008 futbol sezonunun şampiyonu ÇSKA Sofya takımının lisansının, aidatlarını zamanında ödemediği gerekçesiyle UEFA tarafından iptal edilmesi ve ÇSKA’nın bu yüzden Avrupa kupalarına katılamaması", "Irak’taki Bulgar askerlerinin ülkeye geri çekilmesi", "Avrupa anayasası yerine geçecek olan Lizbon sözleşmesinin parlamento tarafından onaylanması" ve "dönemin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yılın ilk ayında Sofya’ya yaptığı ziyaret" Bulgaristan’da 2008 yılının diğer önemli gelişmeleri oldu.
Yılın sonunda ise önemli bir ziyaret Ankara’ya yapıldı.
Bulgaristan Cumhurbaşkanı Georgi Pırvanov, Ankara’da Cumhurbaşkanı
Abdullah Gül, TBMM Başkanı Köksal Toptan ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmelerde bulunduktan sonra 17 Aralık’ta ülkesine döndü.

ROMANYA
Türkiye ile Romanya arasında her iki tarafın diplomatları tarafından "sorunsuz" olarak değerlendirilen ilişkiler 2008’de de aynı niteliğini korudu. Türkiye ile Romanya arasındaki ticaret hacmi 7 milyar doları, Romanya’daki Türk yatırımlarının miktarı 2 milyar doları aştı. 2008’de iki ülke arasındaki karşılıklı üst düzey ziyaretler ilişkilerin daha da gelişmesine ivme kazandırdı.
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, TBMM Başkanı Köksal Toptan ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan 2008 yılı içinde Romanya’ya ayrı ayrı resmi ziyaretlerde bulundular. Ziyaretler sırasında birçok alanda çok sayıda işbirliği anlaşmasına imza atıldı. Romanya Cumhurbaşkanı Traian Basescu da Türkiye’ye çalışma ziyaretinde bulundu.
Romanya Nisan ayı başında çok büyük bir organizasyona ev sahipliği yaptı. NATO zirvesi son derece sıkı güvenlik tedbirleri altında başkent Bükreş’te Parlamento Sarayında yapıldı. ABD Başkanı George Bush’un da katıldığı zirvede Türkiye’yi Cumhurbaşkanı Gül, Dışişleri Bakanı Babacan ve Milli Savunma Bakanı Gönül temsil etti. Zirvede Hırvatistan ve Arnavutluk’un 27 ve 28’inci üye olarak NATO’ya katılımına karar verilirken, Yunanistan’la yaşadığı "isim sorunu" nedeniyle Makedonya’ya davet yapılmadı. Makedonya heyeti zirveden erken ayrılarak bu kararı protesto etti. Bosna-Hersek ve Karadağ ile üyelik eylem planı öncesinde "yoğunlaştırılmış diyalog" kararı da alındı. Ukrayna ve Gürcistan’ın üyelik planına dahil edilmeleri konusunda ise anlaşma sağlanamadı.

SEÇİMLER VE İSTİFA EDEN, AZLEDİLEN BAKANLAR
Romanya;da yılın son ayına girilirken genel seçimlere gidildi. Katılım oranının son derece düşük olduğu seçimler sonunda 4 siyasi parti ve koalisyon, barajı aşarak parlamento ve senatoda temsil hakkı elde etti. Ancak hiç bir siyasi güç tek başına iktidara gelecek çoğunluğu sağlayamadı. Seçimde en yüksek oyu alan ilk iki parti sosyal demokratlar ve liberaller koalisyon hükümeti kurulmasında anlaştı. Uzlaşma sonucu liberal ekonomist Theodor Stolojan Cumhurbaşkanı Traian Basescu tarafından koalisyon hükümetini kurmakla görevlendirildi.
2008’de Calin Popescu Tariseanu’nun başbakanlığında iki ilginç siyasi olay yaşandı. Birincisi Dışişleri Bakanı Adrian Cioroianu’nun "onur" istifasıydı. Cioroianu, Polonya’nın Krakov kentinde hırsızlık suçlamasıyla tutuklanan bir Rumen’in açlık grevinde ölmesiyle ilgili eleştiriler üzerine hiçbir sorumluluğu olmamasına rağmen "Bir insanın hayatı benim görevimden daha önemlidir" diyerek Dışişleri Bakanlığı görevinden istifa etti. Diğer olay ise Romanya Başbakanı Calin Popescu Tariseanu’nun, 33 yaşındaki Eğitim Bakanı Cristian Adomnitei’yi, devletin helikopterini kendi düğününe gitmek için kullanmasından dolayı görevinden almasıydı.
Romanya’da ayrıca "Irak’taki Rumen askerlerinin geri çekilmesi kararı", "Lizbon anlaşmasının onaylanması", "15 yaşından küçüklerin 24. haftaya kadar kürtaj yaptırmalarına izin veren yeni yasa" ve "Afganistan’da uluslararası barış gücünde görev yapan Rumen askerlerinden birinin daha hayatını kaybetmesi" 2008 yılında kamuoyu gündeminde ilk sıralarda yer aldı.

SIRBİSTAN
2008’de Sırbistan’ın gündeminin ana maddesini Kosova’nın tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmesi oluşturdu. Kosova’nın bağımsızlık kararına gerek Sırp yönetiminden gerekse halktan sert tepkiler geldi. Başkent Belgrad’daki gösteriler sırasında aralarında Türkiye’nin de bulunduğu bazı ülkelerin büyükelçiliklerine saldırılar düzenlendi. ABD büyükelçilik binasına girip yangın çıkaran protestocular Türk büyükelçiliği binasına da taşlı saldırıda bulundu. Sırbistan’ın Kosova sınır bölgelerinde sınır ihlallerine varan ve silahlı çatışmalara da sahne olan protesto eylemleri yaşandı. Protesto eylemleri ve saldırıların kontrolden çıkmasından endişe duyan Belgrad yönetimi Milli Güvenlik Konseyi’ni acil olarak topladı ve duruma müdahale etti.

TÜRKİYE SIRBİSTAN İLİŞKİLERİNDE KOSOVA SIKINTISI
Kosova’nın bağımsızlığının Ankara tarafından tanınması, 2007’de olumlu hal alan Türkiye-Sırbistan ilişkilerine bir süre gölge düşürdü. Belgrad, genel politikasının doğrultusunda Ankara’daki büyükelçisini geri çekerken, Türkiye’nin Belgrad’a yeni bir büyükelçiyi ataması konusunda da zorluklar çıkardı. Cumhurbaşkanı Boris Tadiç, şubatta atanan Türkiye’nin yeni Belgrad Büyükelçisi Ahmet Süha Umar’a güven mektubu sunması için ancak ağustosta randevu verdi. İki ülke arasındaki ilişkilerin üzerine çöken kara bulutlar daha sonra dağılmaya başladı. Belgrad geri çektiği Ankara’daki büyükelçisi Vladimir Curgus’u Kasım ayında yeniden görevlendirdi.
Ekim ayı sonunda düzenlenen "Dünya Ekonomik Forumu Toplantısı" dolayısıyla Türkiye’ye gelen Sırbistan Başbakan Yardımcısı Bozidar Djeliç, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan başta olmak üzere, Türk hükümetiyle üst düzey temaslarda bulundu.

SEÇİMLER
Sırbistan 2008’e Cumhurbaşkanlığı seçimi ile başladı. İlk turu Ocak ayında yapılan seçimi milliyetçi rakibi Tomislav Nikoliç’i az farkla da olsa geçmeyi başaran batı yanlısı Boris Tadiç kazandı.
Kosova’nın bağımsızlık ilanı ve sonrasında yaşanan şiddet olayları Sırbistan’da milliyetçi lider Voyislav Koştunitsa’nın başbakanlığındaki hükümetin istifasına ve ülkede erken genel ve yerel seçime gidilmesine yol açtı. Mayıs ayında yapılan seçimleri Cumhurbaşkanı Boriç Tadiç’in Demokrat Partisi önderliğindeki batı yanlısı koalisyon kazandı. Ancak tek başına iktidara gelecek çoğunluğu elde edemedi. Batı yanlısı grup, savaş suçları mahkemesinde yargılanırken ölen eski Yugoslavya Devlet Başkanı Slobodan Miloşeviç’in Sosyalist Partisi ile koalisyon hükümeti kurmak zorunda kaldı.

KARACİÇ YAKALANDI
Kosova’nın bağımsızlık ilanının dışında Sırbistan’da 2008 yılında yaşanan en önemli gelişme, Sırp savaş suçu zanlısı Radovan Karaciç’in yakalanmasıydı. Srebrenitsa’da 1995 yılında 8 bin Müslümanın katledilmesi emrini verdiği belirtilen Karaciç, "cinayet", "insanları zorla göç ettirme", "soykırım", "soykırıma suç ortaklığı", "katliam" ve "işkence yapmak" suçlarından aranıyordu. "Dr. Dragan Dabiç" adı altında sahte kimlikle 13 yıldır Belgrad’da yaşadığı tespit edilen Karaciç, Sırp özel timi tarafından bir belediye otobüsünde yakalandı. Karaciç eski Yugoslavya’da işlenen savaş suçları için kurulan mahkemede yargılanmak üzere 30 Temmuz tarihinde Hollanda’nın Lahey kentine gönderildi.

MAKEDONYA
Türkiye ile Makedonya arasında her alandaki iyi ilişkiler 2008’de de devam etti. Karşılıklı üst düzey ziyaretler ilişkilere ivme kazandırdı.
Makedonya "15’inci Orta Avrupa Ülkeleri Cumhurbaşkanları Zirvesi"ne ev sahipliği yaptı.
Ohri kentinde düzenlenen zirveye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Almanya Cumhurbaşkanı Horst Köhler ile birlikte "Özel konuk" olarak davet edildi. Türkiye, 18 üye ülkenin cumhurbaşkanlarının hazır bulunduğu zirveye ilk kez katıldı.
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Nazım Ekren ile Devlet Bakanı Mustafa Said Yazıcıoğlu Makedonya’ya resmi ziyarette bulundular. Ekren ve Yazıcıoğlu ziyaret sırasında Makedonya Türk Demokratik Partisi’nin (TDP)Üsküp’deki genel merkezinin açılış törenine de katıldılar. Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül de Güneydoğu Avrupa Ülkeleri Savunma Bakanları Toplantısı dolayısıyla Ekim ayında Makedonya’yı ziyaret etti.

ERKEN GENEL SEÇİMLER
Makedonya’da Arnavut Demokratik Partisi (ADP) "Arnavutça’nın ikinci resmi dil olması" ve "Kosova’nın bağımsızlığının hemen tanınması" gibi isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine Mart ayında koalisyon hükümetinden çekilince hükümet krizi çıktı. Parlamentonun kararıyla haziran ayında erken genel seçime gidildi. Seçim sonunda 120 sandalyeli parlamentoda Nikola Gruevski’nin lideri olduğu muhafazakar VMRO-DPMNE partisi 63 milletvekilliği kazandı. Gruevski parlamento çoğunluğunu elde etmiş olmasına rağmen Arnavut azınlığın en büyük siyasi partisi "Demokratik Birlik ve Bütünleşme Partisi" (DUİ) ile koalisyon hükümeti kurdu. Yeni oluşturulan parlamento Kosova’nın bağımsızlığını tanıdı.
Üsküp ile Atina arasında Makedonya ismi ile ilgili anlaşmazlık 2008’de de devam etti. Makedonya Kasım ayında Uluslararası Adalet Divanında Yunanistan’a karşı dava açtı. Makedonya Yunanistan’ı uluslararası anlaşmaları ihlal ederek Makedonya’nın NATO’ya üyeliğini engellemekle suçluyor.
Makedonya, BM’ye 1992 yılında "Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya" adıyla girmeyi kabul etmişti. 1995’teki bir anlaşmayla Yunanistan, Makedonya’nın aynı adla AB ve NATO’ya girmesini engellememeyi taahhüt etmişti.

KOSOVA
Kosova 2008’de bölgenin odak noktası oldu. 17 Şubatta bağımsızlığını ilan eden Kosova, Türkiye’den her alanda büyük destek gördü. Türkiye Kosova’nın bağımsızlığını ilk tanıyan ülkeler arasında yer aldı. Özellikle ekonomik ve ticari ilişkilerde önemli gelişmeler yaşandı. Temmuz ayında Kosova–Türkiye Ticaret Odası(KTTO) açıldı. KTTO’nun açılış törenine Kosova Cumhurbaşkanı Fatmir Seydiu da katıldı.
Kosova ilk büyükelçiliğini Ankara’da açma kararı aldı. Devlet Bakanı Mustafa Said Yazıcıoğlu Ağustos ayında Kosova’ya resmi ziyarette bulundu.
Haziran ayında Kosova’nın yeni anayasası yürdürlüğe girdi.
Türkiye, Kosova makamlarının 2009-2011 dönemi için belirlediği
’Orta-Vadeli Harcama Çerçeve Belgesi’ kapsamında proje temelinde tahsis edilmek üzere üç yıllık süre için bu ülkeye 30 milyon avro bağışta bulunmayı taahhüt etti.
Büyük Birlik Partisi Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu ile Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek de 2008’de Kosova’yı ziyaret edenler arasındaydı.

KARADAĞ
Bağımsızlığını 2006 yılında ilan eden Karadağ ile Türkiye arasındaki ilişkilerde 2008 yılında son derece önemli gelişmeler yaşandı.
İki ülke arasında, bağımsızlık ilanından sonraki ilk resmi ziyaret yılın ilk ayında gerçekleşti. Karadağ Dışişleri Bakanı Milan Roçen 17-19 Ocak tarihleri arasında Türkiye’ye resmi ziyarette bulundu. Ziyaret sırasında iki ülke arasında aralarında "Vize Muafiyeti anlaşmasının" da bulunduğu 3 anlaşma imzalandı.
Kasım ayında düzenlenen Balkan Ekonomi Zirvesi sırasında da Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen ile Karadağ Ekonomik Kalkınma Bakanı Branimir Gvozdenoviç tarafından iki ülke arasında serbest ticaret anlaşması imzalandı.
Karşılıklı ziyaretler kapsamında Karadağ İçişleri Bakanı Yusuf Kalamperoviç de ekim ayında İstanbul’a geldi. Kalamperoviç Karadağ İstanbul Fahri Başkonsolosluğunun açılışını yaptı.
Merkezi Bursa’da bulunan Türk müteahhitlik şirketi GİNTAŞ, Karadağ’ın başkenti Podgoritsa’da yaklaşık 59 dönüm kapalı alanlı ve 36 milyon avro proje değerli "Mall of Montenegro" adlı alışveriş merkezinin yapımına başladı. Karadağ’daki ilk Türk yatırımı olan 2009 yılının ilk çeyreğinde bitirilmesi beklenen projenin tamamlanan pazar yeri bölümü Nisan ayında törenle hizmete girdi.
Karadağ’da Nisan ayında Cumhurbaşkanlığı seçimi de yapıldı. Bağımsızlık ilanından sonraki ilk Cumhurbaşkanlığı seçimini Filip Vuyonoviç kazandı. Vuyonoviç görevde bulunduğu süre içinde Karadağ’ın Avrupa Birliği ve NATO üyeliği için çaba sarf edeceğini açıkladı.
Karadağ Ekim ayında ise Sırbistan’ın muhalefetine rağmen Kosova’nın bağımsızlığını tanıdı.