Morityus yeni bir Vietnam olur mu?

Ege Doğaç Erdoğan - “Eğer Britanya İmparatorluğu tarihe karışacaksa bunun yavaş bir dağılma ve çökme süreciyle değil, özgürlük, doğruluk ve hakikatın gün ışığına çıktığı şekilde olmasını umut etmeliyiz” demiştir Winston Churchill. 20. Yüzyıl’ın başında dünyanın dörtte birine hükmeden Britanya İmparatorluğu, hakikaten de İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra giderek gücünü kaybetmiş, küresel hegemonyasını ABD ve Rusya’ya bırakmıştır. Savaş kahramanı Churchill dramatik biçimde 1945’te İngiltere genel seçimlerini kaybeder ve başbakanlık koltuğuna İşçi Parti’sinden Clement Atlee oturur. Atlee döneminde Hindistan bağımsızlığına kavuşur. İmparatorluğun çöküşünü gözler önüne seren olay ise 1956’daki Süveyş Krizi’dir. Cemal Abdülnasır, kanalı millileştirerek İngilizlere meydan okumuş, İngilizler ise askeri olarak üstünlük sağlayamayıp geri çekilmek zorunda kalmışlardır; dönemin İngiltere Başbakanı Anthony Eden’ın siyasi kariyeri de imparatorluk gibi tarihe gömülmüştür.  

Falkland Savaşı örneği 

Ancak İngilizler hafife alınmayacak bir tarihi miras ve geleneğe sahip olduklarını 1982 Falkland Savaşı’nda ufak bir ada için Arjantin ile savaşmayı “Demir Leydi” Thatcher’in liderliğinde göze alarak kanıtlamışlardır. Ufukta Falkland krizinin bir benzerinin yaşanabileceği yer olarak Morityus Cumhuriyeti gözüküyor. Hint Okyanusu’nda bulunan Morityus (Mauritius) ilk bakışta cennetin yeryüzündeki bir parçası, tatil ve balayı için ideal bir ülke olarak göze çarpıyor. Uluslararası siyasetteki öneminin kaynağı ise halen İngiltere egemenliğinde bulunan Chagos takımadaları ve buradaki özellikle Diego Garcia adası. İngiliz “Daily Mail” gazetesine göre, Beyaz Saray’dan yetkililer Chagos takımadalarının Morityus’a bırakılması hakkında ciddi çekincelerini dile getirdi. Diego Garcia, İngiltere tarafından ABD’ye kiralanan bir askeri üsse ev sahipliği yapıyor. “Batırılamaz Uçak Gemisi” lakaplı üssün stratejik önemi bir hayli yüksek, zira Çin ve Rusya’ya karşı olası operasyonlar için ideal bir konuma sahip.  

ABD’lilerin akıbeti? 

Morityus, Çin ile yakın ilişkiler yürütüyor, Diego Garcia’nın kendilerine bırakılması halinde adada bulunan yaklaşık 1700 askeri ve 1500 sivil Amerikalı personelin akıbeti tehlikeye düşmüş olacak. G7 zirvesi sonrası aralarında Biden, Sunak ve Macron’un bulunduğu batılı liderler, Çin’in “ekonomik ve militarist yayılmacı” politikaları terk etmesi gerektiğini beyan eden bir bildiri yayımladılar. İngiltere’de de iktidardaki Muhafazakar Parti’nin kıdemli politikacılarından Ian Duncan Smith, Morityus ile daha pahalıya patlayacak olsa da stratejik çıkarları koruyacak yeni bir anlaşma yapılması gerektiği konusunda hükümete telkinde bulundu. Anlaşılan ABD ile Çin arasındaki yeni ‘soğuk savaş’ giderek diğer küresel aktörleri de içine çeken büyük bir kara delik olma yolunda ilerliyor. 

Sömürgeci zihniyet 

İngiltere Falkland’a asker gönderdiğinde binlerce kilometre ötedeki küçük bir toprak parçası için neden İngiliz kanı dökmeyi göze aldığı sorgulanmış, Başbakan Thatcher sert eleştirilere maruz kalmıştı. Süveyş Krizi sonrası imparatorluk hayalleri Akdeniz’de suya düşmüş olsa da İngiltere tamamen adasına çekilip dünyadan kendini izole etmemiştir. Falkland’da gösterdikleri dik duruş Morityus gibi halen ellerinde bulunan okyanus ötesi toprak parçalarında egemenlik sürebilmelerinin teminatı olmuştur. Son yarım yüzyıllık döneme baktığımızda İngilizlerin imparatorluklarını kaybetme süreci pek de Churchill’in umduğu gibi gelişmemiş, yavaşça eriyen küresel gücünü kaybetmemeye uğraşan bir sömürgeci zihniyetin izleri bu sürece damga vurmuştur. 

‘Utanç Adası’ Chagos

Morityus’un İngiltere ile bağı Napolyon dönemine dayanıyor. 19. Yüzyıl’ın başlarında gerçekleşen Napolyon Savaşları esnasında Britanya İmparatorluğu adaların kontrolünü Fransa’dan alır. 1968’de Morityus, Britanya’dan bağımsızlığını ilan etmiş olsa da, Chagos olarak adlandırılan bazı adaları İngilizler kendi egemenlikleri altında tutar ve “İngiltere’nin güvenliği açısından stratejik önemini yitirdiğinde” Morityus’a geri verme sözünü verirler. Askeri üs kurma amacıyla yerel halk adalardan çıkarılır. Bu olay Amerikalı Antropolog Prof. David Vine’ın “The Island of Shame” (Utanç Adası) kitabına da konu olmuştur. Aradan geçen 50 yılı aşkın zamanda İngiliz hükümetiyle temasları sonuçsuz kalan Morityus, Birleşmiş Milletler’e başvurarak yerel halkın yurtlarına geri dönmesi ve Chagos’un kendilerine iade edilmesi konusunda yardım ister. 2019’da Uluslararası Adalet Divanı, Chagos takımadalarının Morityus’a iade edilmesi kararını verir. Sunak’tan bir önceki İngiltere Başbakanı Liz Truss, Morityus Cumhuriyeti ile adanın geri verilmesi hakkında görüşmelere başlanacağını açıklar ve bugünkü duruma gelinir. Diego Garcia ise Chagos takımadalarını oluşturan 60 küçük adanın en büyüğü olarak öneme sahip.

Domino Teorisi

ABD’nin başkenti Washington DC’ye uçakla gittiğinizde Dulles Uluslararası Havalimanı’na inersiniz. İlginçtir, üniversite yıllarımda benim için bir kâbus olan bu havalimanının (şahsen çok kötü ve verimsiz tasarlandığını düşünüyorum) neden bu isme sahip olduğu pek bilinmez. İronik olan ise buraya ismini veren John Foster Dulles’ın “Soğuk Savaş” yıllarında Amerikan dış politikasını tasarlayan önemli politikacıların başını çekiyor olmasıdır. ‘Domino teorisi’ kuramını kılavuz kabul eden Başkan Eisenhower’ın dışişleri bakanlığını yapan Dulles, Vietnam’da savaşa giden sürecin tohumlarını atmış, dünyann en ücra köşesindeki en küçük toprak parçasının bile komünist tehdide karşı korunmasını savunan politikalar uygulamıştır. Bugünlerde Diego Garcia’nın, altın rengindeki kumlardan kendini turkuaz sulara bırakan çiftlerin doluştuğu bir yer değil de, savaş uçaklarının sağır edici motor seslerinin esir aldığı bir toprak parçası olmasının sebebi işte ABD ile Çin arasında doğmak üzere olan yeni bir soğuk savaş sebebiyledir. Belki de milyarlarca insanın kaderinin şekillenmesinde rol oynayacak olan Morityus’da yaklaşık 1 milyon kişi yaşamakta ve 2.000 kişilik bir güvenlik gücü dışında ülkede bir silahlı kuvvet bulunmamaktadır.