Sıfır ikiye bölündü!

Merkez Bankası Başkanı Gazi Erçel'in, enflasyonun yüzde 20'ye düşürülmesinden sonra 2001'de paradan altı sıfır atılacağını açıklaması, küllenmiş bir tartışmayı yeniden körükledi.
Sıfır atma tartışması 1980'li yıllarda başladı. En büyük kağıt para kupürünün 1 milyon lira olduğu 1983'te dönemin Maliye Bakanı Adnan Başer Kafaoğlu üç sıfırın atılması için girişimde bulundu, ancak 12 Eylül yönetiminden izin koparamadı. Turgut Özal da sıfır atmak için yasa tasarısı hazırlattı, tasarı tozlanmaya terkedildi. 1994'te Tansu Çiller hükümetinin Merkez Bankası Başkanı Yaman Törüner, sıfırları atılmış yeni para kalıplarının bile hazır olduğunu söyledi, ancak kalıplar öylece kala kaldı. 1996'da dönemin başbakanı Necmettin Erbakan, paradan sıfır atılacağını, bir liranın bir dolara eşitleneceğini söyledi. Lira dolara eşitlenemedi ama aynı yıl basılan 5 milyon liralık banknotta üç sıfır silik çıktı!
Bugün dünyanın en çok sıfırlı parası ünvanına sahip Türk Lirası'nın zayıflatılması konusunda herkes hemfikir. Sadece hangi 'rejim reçetesi'nin kullanılacağı konusunda fikir ayrılığı var.
Uzmanlara göre bol sıfır paranın itibarını zedeliyor, ne hesap makinelerine ne de muhasebe kayıtlarına sığıyor, üstelik fiyatların psikolojik olarak artmasına neden oluyor, bu nedenle sıfırlardan kurtulmak şart. Sıfırların hemen mi, yoksa enflasyon düşürüldükten sonra mı atılması gerektiği konusunda ise yollar ayrılıyor.

Taraftarlar

Prof. Dr. Erdoğan Alkin
'Paraya güven gelecek'
Rakamlar okunmaz hale geldi, muhasebe kayıtları zorlaştı. Sıfır atılınca hesaplar kolaylaşacak, paraya güven gelecek. Ancak, paradan sıfır atılması için önce enflasyon tek haneye düşürülmeli. Sıfır atıldıktan sonra paraya 'yeni lira' gibi çok basit bir isim verilmeli, geçiş sürecinde eski TL de en az iki - üç yıl yürürlükte kalmalı.

Porf. Dr. Esfender Korkmaz İstanbul
'Enflasyonun düşmesini bile beklemeyelim'
Altı sıfır atmak için 'enflasyonu yüzde 20'ye indirme şartı' da aranmamalıdır. Bu yıl sonunda paradan mutlaka altı sıfır atılmalı. Aslında paradan sıfır atılması istikrar programının bir parçası olarak yapılmalı. Ancak bu program devam ettiğine göre 2001 yılı başında da sıfır atma işlemi yapılabilir. Çok sıfırlı para uluslararası mukayeselerde insanları utandırıyor. Eskiden İtalyan Lireti, Yunan Drahmisi ve Yugoslav Dinarı ile dalga geçerdik. Şimdi de başkaları bizim liramızla dalga geçiyor.

Prof. Dr. Asaf Savaş Akat
'Keşke daha önce atsaydık'
Sıfırların atılması pratik hayatı kolaylaştıracak ama ekonomi politikasına, faizlere, reel ekonomiye bir katkısı olmaz. 'Bekleyelim enflasyon düşsün, ekonomi düzelsin, ondan sonra atalım' beklentisi de olabilir. Ama benim görüşüm bir an önce sıfırlardan kurtulmak gerektiği yönünde. Keşke daha önceden atmış olsaydık. Sıfırlardan hala sıkılmadınız mı?

İbrahim Eriş (Brezilya Merkez Bankası eski Başkan Yardımcısı)
'Sıfır, psikolojik hadise'
Merkez Bankası Başkanı'nın enflasyonun yüzde 20'ye düşmesini beklemek gerektiği görüşüne katılıyorum. Yüksek enflasyon sürecinde sıfır atılırsa bir süre sonra fiyatlar yeniden şişebilir ve yine sıfır atmak zorunda kalabiliriz. Sıfır atmak süregelen programın haricinde, istikrarla ilgisi olmayan bir hadise. Paradan sıfır atmanın psikolojik bir etkisi var.

Karşı olanlar

Prof. Dr. Güngör Uras
'Sıfırlar yine çoğalır'
Enflasyonu yüzde 5'lere indirmeden sıfır atılırsa sıfırlar yine çoğalır, başımıza bela olur. Bu durumda yine herşey rezil olur. Bu haliyle sıfır atmak kafaları karıştırmaktan başka işe yaramaz. Vatandaşın küçük paraları daha kolay harcayacağı düşüncesine ise katılmıyorum. Ücretler de aynı oranda gerileyeceği için harcamalar ona göre yapılacaktır.

Prof. Dr. Osman Altuğ
'Önce denk bütçe olmalı'
Sıfır atmak bu haliyle halkı kandırmaya yönelik bir uygulama. İstikrarlı ülkelerde fiyatları piyasa belirler. Hükümet emir komuta ekonomisi uygulayarak 'İşçi ücretlerini, faizleri, kiraları ben belirlerim' diyor. Borsayı da kendisi sürüklüyor. Eğer sıfır atılacaksa istikrarlı bir hükümet, istikrarlı bir ekonomi, denk bütçe şart."

Prof. Dr. Doğan Kargül
'Ya tutarsa mantığıyla olmaz'
Ekonomide başarı sağlanmadan, enflasyonu düşürmeden sıfır atmak bir sonuç vermez. Biz buna ekonomi biliminde 'rakamsal beklentiler teorisi' diyoruz. Yani, 'Biz birşey yapalım da tutarsa' mantığı. İstikrar sağlanmadan, vergi ve harcama reformları yapılmadan sıfır atmak bir şey ifade etmez. İsrail, Arjantin ve Meksika gibi ülkeler sıfır atma yolunu seçtiler. Ancak bu ülkelerde hiperenflasyon hüküm sürüyordu.

Prof. Dr. İlker Parasız
'Dolandırıcılar çoğalır'
Brezilya gibi ülkeler enflasyonlarını bir gecede sıfırladılar ama oradaki hiperenflasyondu. Hiperenflasyonu bir gecede sıfırlamak mümkün. Türkiye'de ise yüksek enflasyon hüküm sürüyor. Yüksek enflasyonu bir gecede düşüremezsiniz. Fransa'da sıfır atıldığında yaşlılar yeni paraya uyum sağlayamadı. Fransa gibi ülkede yanılgıya düştüler. Türkiye'de neler olmaz. Çok büyük dolandırıcılıklar yaşanır.

'Harcama eğilimi artacak'

Psikologlar, paradan sıfır atıldığında ortaya çıkabilecek fazla harcama eğilimine dikkat çekti. Prof. Dr. Acar Baltaş, "küçük paraları insanların daha çabuk harcadığını" belirtti. Baltaş, "Gençler bozuk parayı cepte bir ağırlık unsuru ya da bir an önce kurtulunması gereken bir şey olarak düşünüyorlar. Sıfır atılmasıyla doğacak harcama eğiliminin artmasını önlemek için bozuk para alışkanlığının yeniden yaygınlaştırılması ve enflasyonun bitmiş olması gerek" dedi.
Prof.Dr. Adnan Ziyalar da "çok sıfırlı paranın kargaşa yaratığı"nı vurguayarak, "Özellikle yaşlı insaların kafaları karışıyor. Yüksek fiyatlı ürünlerde gerçek fiyat kavramı yakalanamıyor" diye konuştu. Paradan sıfır atılmasının şaşkınlık yaratmayacağını belirten Ziyalar, şöyle konuştu: "Televizyon programlarıyla, sloganlarla yeni para halka benimsetilebilir. Yenilikler insan doğasına eski olandan daha uygundur. Enflasyon lafından bıktık, büyük paralardan bıktık. Küçük para muhafaza edilir, tasarruf eğilimini güçlendirir.