Celaleddin Harzemşah'ın öldürüldüğü yer tespit edildi

Doç. Dr. Bozan, Celaleddin Harzemşah'ın öldürülüp kuyuya atılmadan önce Ayn Dar denilen bir köye geldiğinin Sibt İbnü’l-Cevzi ve İbn İmad el-Hanbeli adlı tarihçilerin eserlerinde geçtiğini belirterek, bunun üzerine yaptıkları araştırmada Osmanlı arşivlerinde 1842 tarihli bir nüfus defterinde Silvan'ın kuzeyindeki dağlık bölgede bu isimde bir köyün varlığını ortaya koyduklarını ifade etti. Doç. Dr. Bozan, köyde yaptıkları incelemelerde elde ettikleri verilerle tarihi kaynakların örtüştüğünü dile getirerek, Türkiye'de ve Özbekistan'da merak konusu olan Celaleddin Harzemşah'ın mezar yerinin belirlenmesinden sonra öldürüldüğü yerin de tespit edildiğini söyledi. Tarihi kaynaklardan yola çıkarak Ayn Dar köyünü araştırdıklarını belirten Doç. Dr. Bozan, şöyle konuştu: Acaba burası doğru mudur değil midir diye araştırmacı Dr. Arafat Yaz ile bunun izini sürmeye başladık. Osmanlı nüfus kayıtlarını inceledik. Acaba böyle bir köy ismi var mı orada diye. Çünkü Celaleddin Harzemşah'ın ölümüyle alakalı İslam tarihi kaynakları Celaleddin Harzemşah'ın dağlık bir bölgede öldürüldüğünü söylüyordu. Silvan'ın çevresinde tek dağlık bölge kuzeydoğusundadır. Yani Hazro bölgesindedir. Silvan'ın hemen kuzeyinde başlayan Hazro'dan Lice'ye ve Tunceli'ye doğru uzanan bir dağ silsilesi var. Biz o bölgede yoğunlaştık. 1842 tarihli Osmanlı nüfus kaydında Ayn Dar diye bir köye ulaştık. Bu köydeki nüfus verilerini gördük ve bu köyün muhtarı ile de görüştük. Köyün şu anki adı Kavaklıboğaz köyü. Tarihi verilere uyan yer olup olmadığını incelemeye çalıştık. Tarihi verilerde Celaleddin Harzemşah'ın öldürüldüğü yer şöyle anlatılıyor: Harzemşah, Diyarbakır'dan Silvan'a doğru giderken akşam bir harman yerinde konaklıyor. Peşinde Moğol askerleri var. Sabaha doğru şafakla beraber Moğol müfrezesi Harzemşah ve ekibini tespit ediyor. Saldırı düzenleniyor. Celaleddin Harzemşah'ın ekibi dağılıyor. Harzemşah kendisini takip eden birkaç Moğol askerini öldürüyor ve harman yerinden dağa kaçıyor. Bu dağda acımasız eşkıya tarafından öldürülüyor. Hatta öldürüldükten sonra da orada bir kuyuya atıldığını söylüyor. Harzemşah'ın cenazesi daha sonra Silvan Emiri olan Melik Şahabettin Gazi tarafından getiriliyor. Bölge gerek kuzey güney yönünde gerekse doğu batı yönündeki kervanların, yolcuların geçiş güzergahının hakim noktasındadır. Yani bir eşkıya için bulunmaz bir noktadır. Tarihi verilerle bunun örtüştüğünü görüyoruz. Bunun yanı sıra ikinci bir özellik; burada çok sayıda mağara var. Eşkıyanın sığınabileceği bir yerdir. Diyarbakır'a 84 kilometredir. Kuşbakışı olarak Silvan'a 32 kilometre ve Hazro'ya da 16 kilometre olan bir yerden bahsediyoruz. Silvan'ın 32 kilometre kuzeybatısında tek dağlık bölge orası zaten. Bazı kaynaklarda şöyle bir detay da vardı; Ayn Dar köyü bazılarında Kürtlerin olduğu yer, bazılarında ise Ermenilerin olduğu bir yer olarak geçiyor. Enteresan bir şekilde nüfus defterinde 1842 tarihinde köyde 80 hane Müslüman, 5 hane de Ermeni var. Bu da tarihi verilerle örtüşmüş oluyor. Müslümanlarla Ermenilerin birlikte yaşamış olduğu bir yer olarak gözüküyor. Böylece Celaleddin Harzemşah'ın mezar yerinin tespiti ile alakalı bilgiden sonra bu sefer öldürülmüş olduğu yerle alakalı da bilgiler böyle bir alan araştırmasıyla tespit edilmiş oldu. Dicle Üniversitesi'nce kurulan komisyonun, Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurucusu olan ve kazandığı savaşlarla Haçlı hareketini durduran Süleyman Şah'ın oğlu Sultan 1'inci Kılıçarslan ile kızı Saide Hatun'un Diyarbakır'ın Silvan ilçesindeki mezarlarının bulunması için yaptığı çalışmalar ocak ayında sonuç vermiş ve mezarları bulunmuştu. Mezar yerinin çevre düzenleme çalışmaları devam ederken, Büyük Selçuklu Devleti'nin mirasçısı olarak 11'inci yüzyılda kurulup, yaklaşık 200 yıl hüküm süren Harzemşahlar Devleti'nin son hükümdarı Celaleddin Harzemşah'ın Silvan'da olduğu bilinen mezarının yerinin tespit edilmesi amacıyla Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan ile Mervaniler hakkında araştırmalar yapan Dr. Arafat Yaz, İslam tarihi kaynaklarını araştırmaya başladı. Doç. Dr. Bozan, Türkiye'de ve özellikle Özbekistan'da merak konusu olan mezar yeri ile ilgili olarak yaptıkları araştırmada, bugüne kadar hiçbir çalışmada yer almayan ve gözden kaçan bir kaynak tespit ettiklerini söyledi. Celaleddin Harzemşah döneminde yaşamış İslam tarihçisi Sibt İbn Cevzi'nin 'Mir’atü’z-Zaman Fi Tarihi’l-Ayan' isimli eserinde mezar yerinin tüm detaylarıyla anlatıldığını söyleyen Doç. Dr. Bozan, yapılacak kazı çalışmalarının ardından ortaya çıkarılacak mezarla Silvan ilçesinin Ahlat ve Diyarbakır arasında önemli bir turizm destinasyonuna sahip olacağını söyledi. 30'a yakın İslam tarihi kaynağında mezarın Silvan'da olduğu belirtildiğini, ancak yerinin tam olarak tarif edilmediğini ifade eden Doç. Dr. Bozan, Celaleddin Harzemşah'ın öldürülme tarihi 1231, bu konuyla alakalı bilgi veren Sibt İbn Cevzi'nin ölüm tarihi de ondan 25 yıl sonra. Dolayısıyla Celaleddin Harzemşah ile aynı yaşlarda olması ve aynı tarihlerde yaşaması, yaşadığı yerin buraya çok yakın olması, bu bölgeyle ilgili çok detaylı bilgiler veren biri olması, bölge tarihini yazarken vazgeçemeyeceğimiz bir kaynak olması hasebiyle güvenilir bir kaynak olduğunu ve bu kaynağın vermiş olduğu bilgilerin diğer bilgilerle birlikte okunduğu zaman, bir tartışmaya yer bırakmayacak şekilde ortaya koymuş oluyor diye konuştu. Silvan'ın İslam ve insanlık tarihi açısından önemli bir merkez olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Bozan, şunları söyledi: Bu açıdan bakıldığından islam tarihinde sultanlar şehri olarak bilinmektedir. Gerek Mervaniler Devleti'nin gerekse Artuklular Devleti'nin önemli bir merkezi ve başkenti olmuştur. Bu açıdan bakıldığında 2021 yılı Ocak ayı başında, Anadolu Selçuklu Hükümdarı Sultan 1'inci Kılıçaslan'ın mezar yerinin tespiti ile ilgili çalışmalar başlatıldı. Bu çalışmayla beraber 'Silvan'da başka hangi hükümdarların da türbesi var' sorusu gündeme geldi Moğolları yeryüzünde ilk defa durduran, Anadolu tarihi açısından, Orta Asya tarihi açısından, İslam tarihi açısından önemli bir aktör ve şahsiyet olan Celaleddin Harzemşah'ın mezarının da Silvan'da olduğunu söylemiştik. Bu kapsamda farklı görüşler de yer aldı. Fakat bunların hiçbir tarihi kaydı yok. Bu yıl içerisinde Türkiye ile Özbekistan arasında ortak yapım olan 'Bozkır Arslanı Celaleddin' dizisi yapıldı. Bu diziden sonra bu konuya ilgi ve alaka daha da arttı. Bu anlamda bizlere ulaşan birtakım teklifler geldi. Dr. Arafat Yaz ile beraber bir süredir üzerinde çalıştığımız bir konuydu ve dikkatli bir şekilde İslam tarihi kaynaklarını inceledik. Yaklaşık 30 İslam tarihi kaynağında Celaleddin Harzemşah'ın ölümüyle alakalı metinleri çok dikkatli bir şekilde inceledik. Bu incelememizde şu kanaat hasıl oldu. Celaleddin Harzemşah'ın mezarının Silvan'da olduğu kesinlik kazanmış oluyor. Fakat bunun yanı sıra bir kaynaktaki bir bilginin bugüne kadar hiçbir çağdaş araştırmacının fark etmediğini, hiçbir kitapta, hiçbir makalede, hiçbir çalışmada olmadığını gördük. Ülkemizde Harzemşahlar ve Celaleddin Harzemşah ile ilgili müstakil çalışmalarda bile bu kaynağın kullanılmadığını, muhtemelen gözden kaçtığını gördük. Sibt İbn Cevzi adındaki bir tarihçi, ‘Mir’atü’z-Zaman Fi Tarihi’l-Ayan’ adlı eserinde, Celaleddin Harzemşah'ın öldürülme şeklini, öldürülme yerini ve öldürüldükten sonra da Silvan emiri olan Melik Muzaffer Şahabbetin Gazi'nin, onun cesedini Silvan'a getirdiğini söylüyor. Dayısının Harzemşah'ın cenazesini bizzat teşhis ettiğini görüyoruz. Celaleddin Harzemşah'ın cesedi, şu anda içinde bulunduğumuz noktada, surun hemen dışında. Tarihi kaynaklarda burası Burcu Melik, Hükümdar Burcu, Melik Burcu, Sultan Burcu diye ifade edilen bir yer. Buranın hemen dışında, meydan denilen bir yere defnedildiğini görüyoruz. Dolayısıyla bu bilgi, çok net bir şekilde Celaleddin Harzemşah'ın mezarının nerede olduğu yönündeki tartışmaları büyük ölçüde geride bırakıyor ve açıklığa kavuşturmuş oluyor. Celaleddin Harzemşah'ın mezarı nerededir sorusu büyük ölçüde cevap buluyor. Özbekistan ve Orta Asya ve İslam tarihi açısından Celaleddin Harzemşah'ın mezar yerinin tespitinin önemli olduğunu düşünüyoruz. Bundan sonraki süreçte bizim beraber yürüttüğümüz ve bu noktaya varmış olduğumuz bu çalışma resmi bir komisyon kurulmak suretiyle bu çerçevesi daraltılmış, alanı sınırlanmış yerle ilgili bir kazı çalışmasıyla daha detaylı bir çalışma yapıldığı zaman bu somut bilgiler daha da bir açığa kavuşmuş olacak. Tabi bu noktayı tespit ederken tarihi kayıtlarda geçen burç, kale, su yolu, mescit gibi noktaları birçok kayıtta takip ve teyit etmek suretiyle bu sonuca ulaşmış olduk. Mervaniler üzerine araştırmalar yapan Dr. Yahya Yaz da Celaleddin Harzemşah'ın mezarının Silvan'da olup olmadığı veya hangi mevkide olduğu ile ilgili tartışmaların bittiğini belirterek, Artık araştırdığımız yer metrelerle sınırlı bir yer olarak kaldı. Artık mezara çok yakınız. Diğer kaynaklarda konulan bilgilerle üst üste konulduğunda net bir şekilde puzzle tamamlanıyor, bilgiler birbirini tutuyor ve Celaleddin Harzemşah'ın mezarının burada olduğu ortaya çıkıyor. Sibt İbn Cevzi'den Allah razı olsun. Çok önemli bilgiler vererek anlatıyor. Birincisi Silvan'ın dışında, Burcu Melik'in altında meydanın yanında gömüldüğünü söylüyor. Burcu Melik'e yoğunlaştık. Acaba Burcu Melik nerededir diye bununla ilgili de kapsamlı bir araştırma yaptık ve bu araştırma sonucunda Burcu Melik'in aslında çok bilinen bir yer olduğunu gördük. Artık Celaleddin Harzemşah'ın mezarının burada 100 metrekarelik bir alanla sınırlı bir yerde olduğuna kesin olarak kanaat ettik. Mezar, Burcu Melik denilen bu noktanın etrafında, çok dar bir alanda dedi.

Celaleddin Harzemşah'ın öldürüldüğü yer tespit edildi

'TARİHİ VERİLERLE ÖRTÜŞÜYOR'

HARZEMŞAH'IN MEZARININ SİLVAL'DA OLDUĞU TESPİT EDİLDİ

'30'A YAKIN KAYNAKTA MEZARIN SİLVAN'DA OLDUGU BELİRTİLİYOR'

'SİLVAN, SULTANLAR ŞEHRİ OLARAK BİLİNİYOR'

'ARTIK ARAŞTIRDIĞIMIZ YER METRELERLE SINIRLI'