Doktorada neler oluyor?

Türkiye’de 129 devlet, 72 vakıf olmak üzere 201 üniversitede öğrenim gören toplam 7,5 milyon öğrenciden 95 bin 100’ünü doktora öğrencileri oluşturuyor. Üniversitelere göre doktora programlarına kabul koşulları değişse de her öğrenciden Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı’nın (ALES) yanı sıra YÖK tarafından kabul edilen merkezi yabancı dil sınavları ile eşdeğerliğindeki uluslararası yabancı dil sınavlarından en az 55 puan alma şartı aranıyor.

Soru işaretleri var

Birçok öğrenci yabancı dilden barajı aşsa da gerek konuşurken gerekse de araştırma yaparken yeterli yetkinliğe sahip değil. O nedenle YÖK, yabancı dilde yeterli bilgisi olmayan öğretim elemanlarına destek olmak amacıyla uyguladığı Yabancı Dil Eğitim Bursu’nu aylık 2 bin 500 TL’den 3 bin 500 TL’ye çıkardı.

2 ile 6 ay arasında verilecek bursa, son 5 yıl içinde YÖKDİL, YDS, E-YDS veya ÖSYM tarafından eşdeğerliği kabul edilen bir yabancı dil sınavından en az 45 veya en fazla 70 aldığını belgeleyenler başvurabilecek. Ancak Araştırma Üniversitesi ve Aday Araştırma Üniversitesi’ndekiler bu haktan yararlanamayacak. YÖK’ün burs programı tartışmaları beraberinde getirdi.

Öyle ki yabancı dil bilmeden doktora programlarının nasıl tamamlandığı, kabullerde yabancı dil sınavlarından en az 55 puan alma şartı varken en az 45 puan alanların nasıl akademisyen olduğu, neden bu akademisyenlere burs verildiği, bazı üniversitelerin neden programa dahil edilmediği tartışılıyor. Bir grup da burs verilmesinden memnun ancak miktarının yeterli olmadığı görüşünde.

YÖK Başkanı Yekta Saraç’ın sosyal medyada konuyla ilgili paylaştığı bilgilerin ardından gelen yorumlar şöyle:

Kontrol nasıl olacak?

- Bakanlıklar düzeyinde uzman kadrolarında YDS dil şartı 70 iken bilimin yuvası üniversitelerde YÖKDİL’den 55 alan doçent oluyor. Bilim bu kadar ucuz mu ki? Uluslararası düzeyde metin taramaya ihtiyaç duyan hocalarımıza bence en az YDS 80 olmalı.

- Eski YÖK birçok dili geçerli saydı. Bu yanlıştı. Yeni YÖK de önce yabancı dil puanlarını düşürdü ve daha az dil bilenleri akademisyen yaptı. Bu da yanlıştı. Şimdi o akademisyenlerin dil bilgisini ve pratiğini yurt dışında bir kursla geliştirmeye çalışıyorsunuz. Çok zor…

- Yabancı dil bilmeyen kişilerin akademisyen olduğu bir durumu düzeltme gayreti.

- Dil bilmeden akademisyen olan adamlar o yaştan sonra neyi geliştirecek?

- Dil bilmeden nasıl literatür taraması yapmış, nasıl yayın yapmış, nasıl kendini geliştirmiş ve akademisyen olmuş? Bu bursun yüksek lisans öğrencilerine verilmesi daha doğru olmaz mı?

- YÖK’ün verdiği 3.500 TL burs ile yurt dışında eğitim mi görülür? Hem dil şartını kaldır hem de daha sonra dil eğitimi için burs ver. Bunun akla mantığa sığan bir yanı var mı?

- Türkçe dışında bir dil bilmeyen birisinin -hakkıyla- ‘Dr.’ unvanını alarak akademisyen olma ihtimali en fazla yüzde 1 civarıdır. YÖK’ün bu unvanları iptal etmek yerine bu insanlara burs vermeye kalkması büyük skandaldır.

- Dil bilmeyen akademisyenin üniversitelerde ne işi var?

- MEB dil öğretemediği için İngilizce eğitim veren üniversitelerin koca bir dil kursuna dönmesi yeterli gelmemiş anlaşılan, YÖK de burs veren bir vakfa dönsün demişler.

- YÖK yurt dışında yabancı dil öğrenimi için burs veriyormuş. Peki, bunun arkasını kontrol edecek misiniz? Döndüğünde sen ne yaptın diyecek misiniz?

- Yüksek Lisans, doktora yapan öğrencilerine burs vermezken, akademisyenlerine burs vermen harika bir zekâ örneği YÖK! “Bu hazretler (!) dil bilmeden nasıl akademisyen olmuş?” bunu soran yok. En çok şantiyede çalışarak doktora yapmaya çalışan arkadaşıma üzülüyorum.

- Dil bilmeden insan nasıl güncel evrensel olaylardan ve literatürden haberdar olabilir, nasıl katkı sunabilir? Yazık gerçekten. Utanç verici bir durum. Hele YÖK’ün gidip dil öğrensin diye burs vermesi, utancın daniskası!

Doktora başvuru şartları neler?

Doktora programlarına kabul koşulları üniversitelere göre değişiklik gösteriyor. Başvurularda aranan şartlar şöyle:

- Tezli yüksek lisans diplomasına sahip olmak.

- Başvurulan programın puan türüne göre 55 puandan az olmamak koşuluyla, ilgili senato kararıyla belirlenecek ALES puanı.

- Lisans derecesiyle doktora programına başvuranların lisans mezuniyet not ortalamalarının 4 üzerinden en az 3 veya muadili bir puan olması ve ALES’ten başvurduğu programın puan türünde 80 puandan az olmamak koşuluyla senato tarafından belirlenecek ALES puanı.

- ALES puanının yanı sıra yazılı olarak yapılacak bilimsel değerlendirme sınavı veya mülakat sonucuyla yüksek lisans derecesiyle başvuranlar için yüksek lisans not ortalaması da değerlendirilebiliyor.

- Anadilleri dışında YÖK tarafından kabul edilen merkezi yabancı dil sınavları ile eşdeğerliği kabul edilen uluslararası yabancı dil sınavlarından en az 55 puan veya ÖSYM tarafından eşdeğerliği kabul edilen uluslararası yabancı dil sınavlarından bu puan muadili bir puan alınması zorunlu olup, bu asgari puanların girilecek programların özelliklerine göre gerekirse yükseltilmesine üniversite senatoları tarafından karar veriliyor.

Eğitim süresinde bitirmeyen atılıyor

Üniversitelerde doktora yapan öğrencilerden binlerce kişinin atıldığı iddia ediliyor. Öğrenciler, verdikleri emeklerin boşa gitmesinden şikâyetçi. Bir kısmının yönetmelikte belirtilen sürelerde eğitimlerini tamamlayamadıkları için üniversitelerden ilişikleri kesiliyor. Uzmanlar, Türkiye’deki lisansüstü programların sürelerinin uzun olduğunu kaydediyor. Öyle ki yurt dışında doktora süresi 5 yılı geçmiyor. Bilimsel gelişmeler hızlı olduğu için süre uzadığında yapılan çalışmaların güncelliğini yitireceği düşünülüyor. 20 Nisan 2016 tarihli Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği’ne göre doktora eğitim süresi şöyle:

- Bilimsel hazırlıkta geçen süre hariç tezli yüksek lisans derecesi ile kabul edilenler için kayıt olduğu programa ilişkin derslerin verildiği dönemden başlamak üzere, 8 yarıyıl olup azami tamamlama süresi 12 yarıyıl; lisans derecesi ile kabul edilenler için 10 yarıyıl olup azami tamamlama süresi 14 yarıyıl.

- Kredili derslerini başarıyla bitiren, yeterlik sınavında başarılı bulunan ve tez önerisi kabul edilen ancak tez çalışmasını birinci fıkrada belirtilen 12 veya 14 yarıyıl sonuna kadar tamamlayamayanların ilişiği kesilir.