30.08.2020 - 07:00 | Son Güncellenme:
Aydın Hasan
Bugün 30 Ağustos, 1922’de kazanılan Büyük Zafer’in yani Dumlupınar Meydan Muharebesi’nin yıl dönümü. Bu sıradan bir zafer değildi. Anadolu’dan Türk varlığını söküp atma planının sıradan bir kâğıt hükmüne indirgenip yırtılıp atılmasıydı. Mustafa Kemal Atatürk’ün dehası ve milletin bağımsız yaşama imanı sayesinde topyekun mücadele ve kanla kazanıldı. Zafere götüren Büyük Taarruz, 26 Ağustos 1922 gününün erken saatlerinde Afyon Ovası’na hakim Kocatepe’den verilen emirle başladı. 30 Ağustos’ta Dumlupınar’da Yunan kuvvetleri imha edildi.
Yunan taarruzu
Zaferi kazanan çeteler değil düzenli orduydu. 30 Ağustos’ta zafer ile sonuçlanacak önemli adımlardan biri Mustafa Kemal Paşa’nın 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelişi ile atılmıştı. 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi Ankara’da açıldı. Meclis ordusu kuruldu. Yeni ordu, Yunan işgaline karşı direnişe geçti. İzmir’i başkent ilan eden Yunan yönetimi, Küçük Asya olarak tabir ettikleri Ege bölgesinde bir Rum Devleti kurma hayali içindeydi. Bunun için Ankara’da örgütlenen yeni devleti ortadan kaldırmaları, Türk ordusunu imha etmeleri gerekiyordu. Bu hedef doğrultusunda Yunan Büyük Taarruzu, 23 Ağustos 1921’de başlatıldı. Sakarya’nın gerisinde tertiplenen Türk ordusu, üstün düşman güçlerine karşı efsanevi bir direniş gösterdi. Sakarya Savaşı ile Yunan Büyük Taarruzu geri püskürtüldü. Yunan kolorduları, Afyon-Eskişehir çizgisinde savunma hattı oluşturdu. Afyon çevresindeki savunma hatlarını teftiş eden İngiliz generali, “Türkler, bu savunma hattını 6 ayda ele geçirirlerse, 6 günde aldık diye övünebilirler” diyecekti.
Ankara’daki Meclis hükümetinin başka alternatifi kalmamıştı. Ya büyük bir taarruz ile Yunan ordusu imha edilecek ya da vatan kaybedilecekti. Sınırlı bir savaş verilmesi de yeterli değildi. Çünkü bu kez İzmir ve Trakya bölgesinin işgal altında olduğu şartlarda, barış masasına oturmak yeterli olmayacaktı. Meclis’te taarruz için sesler yükseliyordu. Ancak Mustafa Kemal, gerçekçi ve sabırlıydı. Yaklaşık bir yıl süreyle orduyu güçlendirmek için çalıştı. Sovyetlerden silah yardımı sağlandı. İstanbul’dan kaçırılan silah ve mühimmat, denizyoluyla İnebolu’ya ordan da Ankara’ya getirildi. İnebolu-Ankara arasındaki dağ yollarında, düzlüklerde günlerce kağnı gıcırtıları duyuldu. Erkekler cephede, kadınlar cephe gerisinde kağnıların başındaydı.
Yıldırım baskın
Ordu, 186 bin kişilik bir kuvvete çıkarıldı. Yunan kuvvetleri 220 bin civarındaydı ve motorize güç bakımından üstündü. Mustafa Kemal, 17 Ağustos 1922’de Ankara’dan gizlice ayrıldı. Başkomutanın Ankara’dan ayrıldığı anlaşılmasın diye Anadolu Ajansı’nda 21 Ağustos’ta Çankaya’da bir çay daveti vereceği haberi yapıldı. Önce Konya’ya burdan da Akşehir’e geçti. Son hazırlıkları yaptıktan sonra Şuhut üzerinden gece yarısı Kocatepe’ye geldi. 26 Ağustos 1922’de sabahın erken saatlerinde Kocatepe’de Mustafa Kemal’in yanında Hoca Paşa dediği Fevzi Paşa ile İsmet Paşa vardı. Kocatepe’nin tam karşısında Yunan ordusunun merkez kuvvetleri bulunuyordu. Yunan ordusuna merkezinden güçlü bir saldırı ile yarma harekâtı yapılacaktı. Yani kuvvetin merkezine yıldırım baskın. Saat sabahın 04.30’unu gösterdiğinde Afyon Ovası, Türk topçusunun seri atışlarıyla sarsıldı. Savaş 4 gün boyunca çok çetin geçti. 30 Ağustos’ta Başkomutan Meydan Muharebesi kazanıldı. Anadolu’ya işgale gelen güçler, çemberin içinde sıkışmıştı. Çemberden çıkan Yunan kuvvetleri ise, İzmir’e çekilmenin yollarını arıyordu. Zaferden sonra 2 Eylül 1922’de Yunan Ordusu’nun Başkomutanı Nikolaos Trikopis, esir alındı.
Lozan yolu açıldı
İzmir’e kadar kovalanan Yunan ordusu imha edildi. Kurtulanlar da, deniz yoluyla Anadolu’yu terk etmek zorunda kaldı. Ancak zafere rağmen İstanbul ve Çanakkale Boğazı hâlâ İtilaf Devletleri’nin elindeydi.
Diplomatik temasların ardından 3 Ekim 1922’de Mudanya Konferansı toplandı. Mudanya’da uzlaşma sağlanmasıyla yeni bir savaşa girilmeden barış konferansına gidilmesinin yolu açıldı. Lozan Konferansı, 21 Kasım 1922’de İsviçre’nin Lozan Kenti’nde göl kenarındaki Şato Oteli’nde başladı. Türk heyetinin başdelegesi Dışişleri Bakanı İsmet İnönü idi. Çetin müzakerelere sahne olan konferansın ardından antlaşma, ancak 24 Temmuz 1923’te imzalanabildi. Antlaşma, TBMM’de 23 Ağustos 1923’te onaylandı. İtilaf Devletleri’ne İstanbul’dan askeri güçlerini çekmeleri için ültimatom verildi. İtilaf güçlerinin son askerleri, 2 Ekim 1923’te İstanbul’dan ayrıldı. Türk askeri, 6 Ekim 1923’te İstanbul’a törenle girdi.
1 Eylül 1922: Başkomutanlık emri: “Ordular! İlk Hedefimiz Akdenizdir. İleri!”
2 Eylül 1922: Yunan Başkomutanı Trikopis, esir alındı. Eskişehir kurtarıldı.
3 Eylül 1922: Gazi Mustafa Kemal, Dumlupınar’dan Uşak’a geldi.
4 Eylül 1922: Dağılan Yunan ordusunun kalıntıları Akşehir’i yaktı. Söğüt ve Kula kurtarıldı.
5 Eylül 1922: Bilecik kurtarıldı.
6 Eylül 1922: Bursa’nın Yunanlılarca işgal edilmesi üzerine Meclis kürsüsüne örtülmüş olan kara örtü kaldırıldı. Yunanistan’ın Anadolu ordularına Başkomutan olarak atadığı Polyemekalis İzmir’e geldi.
7 Eylül 1922: İtilaf devletleri, Ankara Hükümeti’ne başvurarak mütareke istedi. Yunanistan’ın Anadolu’yu boşaltmasını koşul olarak ileri sürdüler.
Yunanistan’da hükümet istifa etti. Yeni kabineyi Kalogeropulus kurdu. Aydın kurtuldu.
8 Eylül 1922: Manisa kurtuldu.
9 Eylül 1922: İzmir kurtuldu.
10 Eylül 1922: Mustafa Kemal Paşa, İzmir’e girdi. Bursa kurtuldu.