Mizah cephesi İstanbul’daydı

Aydın Hasan - Savaşın kazanılmasında, diplomatik manevralar, istihbarat savaşları kadar basın yoluyla verilen propaganda mücadeleleri de etkili oldu.

İstanbul’u teslim etmeyen manevi gücün unsurlarını ise gazeteciler, yazarlar ve çizerler oluşturuyordu. Tevhid-i Efkur, Akşam, İleri ve Vakit gibi gazeteler, İstanbul Hükümeti ile İngiliz işgal yönetiminin sansür ve baskılarına rağmen Ankara’ya açıktan destek verdiler. Anadolu’ya destek veren basının içinde, mizah basının ise ayrı bir yeri vardı. Okuma yazma bilenlerin oranı oldukça düşüktü. Bu durum, propaganda da karikatürün önemini daha da artırıyordu. Dönemin mizah dergileri Güleryüz, Ayine ve Karagöz, yazı ve karikatürlerle en zor günlerde milli mücadelenin destekçisi oldu. Bunlar içinde; Güleryüz, Ayine ve Karagöz’ün yanı sıra Akbaba’da 1921, 1922, 1923 yıllarında yayınlanan karikatürler yer alıyordu.

Özellikle 1921 ile 1922 yıllarına ait karikatürler, savaşın yoğun sürdüğü bir dönemde yayınlanmış olmalarından dolayı milli mücadele açısından ayrı bir önem taşıyordu.

Taarruz hazırlığı yapılıyor

Karagöz’de 26 Ekim 1921’de yayınlanan kariküterde Mustafa Kemal Paşa, kılıcını bileylerken, top mermilerini istifleyen İsmet paşa ile sohbet ediyor. 12 Eylül 1921’de Sakarya Savaşı kazanıldı. 20 Ekim 1921’de TBMM hükümeti ile Fransa arasında Ankara antlaşması imzalandı. Karikatür, Sakarya Savaşı ile Yunan Büyük Taarruzu’nu durduran Türk ordusunu, komutanların taarruza hazırladığı mesajını veriyor. Karikatürün altındaki yazı ise şöyle:

İsmet Paşa: Konstantin (Yunan Kralı) sulh aramak için Gunaris’i (Yunanistan Başbakanı) yola çıkarmış.

Mustafa Kemal Paşa: Öyle ise münasip bir sulh hazırlayalım. Çünkü dönüp dolaşıp buraya gelecek gibi görünüyor.

Yunanistan’ın buyük felaketi

Mizah Dergisi Ayine’de 13 Eylül 1922’de yayınlanan karikatürün altında, ‘Düşman hilal-i rayet-i İslam’a hürmet et / Toplar boğar hitabını dağlarda akıbet’ mısraları yer alıyor. 30 Ağustos 1922’de Yunan Ordusu, Dumlupınar’da imha edilmiş ve Türk süvarileri 9 Eylül 1922’de İzmir’i kurtarmıştı. Karikatür, Yunan ordusunun çöküşünü tasvir ediyor.

Başkumandan lafa bakmaz

4 Ocak 1922’de Karagöz’de yayınlanan karikatürde, Gazi Mustafa Kemal ile Yunanistan Başbakanı Gunaris, beşik sallarken tasvir ediliyor. Gunaris ile çizimde yer alan Karagöz arasında şu diyalog kurgulanmış:

Gunaris: İlkbaharda sulh olacak ninni, Efzunlarım kurtulacak ninni e,e,e,e,e!

Karagöz: Mehmetçiğim dolma yutmaz hey, hey. Silahını o bırakmaz hey, hey! Başkumandan lafa bakmaz hey, hey! Sulh sözüne kimse kanmaz hey, hey!

Beyaz atın üstünde

Güleryüz Dergisi’nde 5 Mayıs 1921’de yayınlanan karikatürün altında şu dörtlük yer alıyor: Nabzında bir iman vuran kanınla / Bu ziya görmeyen ufka yükseldin / Bilmem ki semadan yüksek alnınla / Güneşin doğduğu yerden mi geldin?

Çizimde, Mustafa Kemal Paşa, arka fonda dalgalanan bayrakla beyaz bir atın üstünde, kalpaklı ve üniformalı olarak tasvir ediliyor. Arkasında da komutanlar ile askerler yer alıyor. Karikatür, hücuma geçmiş bir ordu hissini uyandırıyor. 1 Nisan 1921’de İkinci İnönü Zaferi kazanılmış, 8 Nisan’da Aslıhanlar Muhaberesi’nde Yunan ordusu geri çekilmişti. 3 Mayıs 1921’de ise batı ve güney cepheleri birleştirilirek, komutanlığına İsmet Paşa getirilmişti. Karikatürle, halka moralin yanı sıra düzenli ordunun kurulduğu mesajı da veriliyor.