İranda kadın olmak

"Daire / Dayereh" "Daire" bizim Caferin Bahram Bayzai ve Abbas Kiarostami ustalarından öğrendiklerini uygulayarak hatta Yılmaz Güneyin "Yol"undan esinlenerek çektiği, İranda kadın olmak üzerine çok güçlü bir film "Daire". Venedikte prömiyeri yapıldığı andan itibaren favori gösterildi ve Altın Aslan ile FIPRESCI Ödülünün yanı sıra birkaç yan jürinin de ödüllerini topladı. 1996 İstanbul Film Festivalinde bir İran filmi "Ayneh / Ayna" Uluslararası Yarışmaya seçilir. Daha önce "Beyaz Balon" adlı filmi de gösterilmiş olan yönetmeni festivale davet edilir. Festival yönetimi, gösterime katılıp izleyici sorularını yanıtlayabilmesi için fellik fellik Farsça çevirmen arar ama bulamaz. Çat pat İngilizceyle idare edilecektir. Oysa yönetmen İran Azerisidir, gayet güzel Türkçe anlamaktadır. Üstelik filmi çok iyidir. Altın Laleyi kazanır. O gün bugündür, Jafar Panahi, "bizim Cafer". Açık hapishane İran sinemasının artık bütün sinemaseverlerin malumu olan çok belirgin özellikleri var. Belgesel düzeyinde bir gerçekçilik, müzik kullanmama, olabildiğince doğal ışıktan yararlanma, amatör oyuncuları tercih etme, olay örgüsünde yaşamın kısır döngülerini vurgulayan tekrarlar, kötü karakterlere hiç yer vermeme, karakterler sürekli hareket halinde olmasına rağmen sinemasal anlamda hareket (aksiyon) kullanmama... Doğru değerlendirildiğinde bu özellikler başyapıtlara dönüşebiliyor. Panahide elindeki malzemeyi gayet iyi kullanmış. Ancak onun filminde karakterleri bir iyilik halesi sarmalamıyor... Karanlık bir atmosfere sahip filmde İran kadınlar için kolaylıkla açık hava hapishanesine dönüşebilecek bir ülke olarak betimleniyor. Polis her köşede kimlik kontrolü yapıyor. Kaldı ki karakterleri hapisten kaçan üç kadın. Belli ki adi suçlardan değil, siyasi nedenlerden hüküm giymişler... Sansürün katı, kültür düzeyinin yüksek olduğu İranda yönetmenine oldukça sorun çıkaran bir film oldu "Daire". Cesur yaklaşım Panahi "Daire"de kadınlara tek başlarına yolculuk etme izni verilmemesi, kürtaj hakkı tanınmaması, ekonomik özgürlüğe sahip olmamaları, bütün baskılara rağmen fuhuşun yaygın olması gibi sorunları cesaretle ele alıyor. Hapisten kaçmış, beş parası olmadığı halde yardım bulup köyüne gitmeye çalışan çaresiz Nergisin sonuçsuz kalan çabaları ekseninde dönen ve zor durumda başka kadınların da portrelerini çizen film insanı ta yüreğinden yakalıyor. Kocası idam edilmiş olan kadın bebeğini doğurmak zorunda bırakılıyor, öte yandan feleğin çemberinden geçmiş fahişe, yaptığı işin çok ağır bir cezası olmasına rağmen dünyanın her yerindeki meslektaşları gibi polise karşı küstah bile denebilecek bir tavır almaktan çekinmiyor. Yönetmen: Cafer Panahi Görüntü: Bahram Badakhshani Senaryo: Kambozia Partovi Oyuncular: Nergis Manizadeh (Nergis), Feriştah Sadr Orafai (Peri), Müjgan Faramarzi (Fahişe), Meryem Pervin Almani (Arzu), Elham Saboktakin (hemşire), Monir Arab (kasiyer), Solmaz Panahi (Solmaz) "Daire / Dayereh"