Medeniyetler omuz omuza

Seray Şahinler -  Bir kent düşünün ki Antik Dönem’den Cumhuriyet’e kadar bütün kültürler bir arada; omuz omuza… Muğla’nın Yatağan ilçesindeki Stratonikeia Antik Kenti, binlerce yıllık geçmişi ve medeniyetlerin katmanlarıyla tarihin ve arkeolojinin gizemli keşiflerinden biri.

Devamlılık esas

İş Sanat ve Milliyet Arkeoloji iş birliğiyle ziyaret ettiğimiz Stratonikeia, alışageldiğimiz antik kent “akışından” farklı zira Antik Dönem ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapılarını bir arada görebileceğimiz nadir yerlerden biri burası. Kentte Doğu Roma Dönemi’nden kiliseler, dükkânlar ve mozaikler de var Beylikler Dönemi’nden hamam da. 18. yüzyıla ait köy meydanları, cami ve çeşmeler zamanı dondurmuş adeta. Her bir yapı birbirine tarihi fısıldıyor. Kentte yapılan çalışmalarda rastlanan Karca, Grekçe, Latince ile Hicri ve Rumi tarih kayıtları, Osmanlıca yazıtları bu devamlılığın en güzel ispatı. Kentte ayağa kaldırılan Batı Cadde, bu cadde üzerindeki kilise ve mezarlar, Kuzey Cadde, Kuzey Şehir Kapısı, Korinth düzeninde mezar steli, karşılıklı mücadele eden iki gladyatör, Selçuk Hamamı, Stratonikeia’nın dünya mirasındaki yerine de işaret ediyor.

12 ay kazı var

M.Ö. 3. yüzyılda kurulan Stratonikeia’nın ismi, yaşadığı siyasal ve toplumsal gelişmelerle değişime uğramış. Suriye Kralı I. Seleukos eşi Stratonike’yi oğlu Antiokhos’a vermiş; Antiokhos da önce üvey annesi sonra eşi olan Stratonike adına kenti kurmuş. Kazılarda ele geçirilen sikkelerden, Stratonikeia sikkelerinin Rodos’tan bağımsızlığını kazandığı M.Ö. 167’den itibaren basılmaya başlandığı ve M.S.253-268 Gallienus zamanına kadar devam ettiği anlaşılıyor.

Karya zincirinin önemli halkalarından olan Stratonikeia’daki ilk kazılar 1977’de Prof. Dr. Yusuf Boysal ile başlamış ve M. Çetin Şahin tarafından sürdürülmüş. 2008’den itibaren bayrağı devralan Prof. Dr. Bilal Söğüt ve ekibinin hummalı çalışmaları ise yılın 12 ayı sürüyor.

İmece usulü keşif

Terkedilmiş Eskihisar Köyü üzerine kurulu Stratonikeia’da en eski buluntular ise M.Ö. 2 bine kadar uzanıyor. Bronz Çağı’ndan itibaren buluntuların ele geçirildiği antik kentte yapılan kazı ve araştırmalar neticesinde ulaşılan yapılar arasında surlar, anıtsal çeşme ile birlikte şehir kapısı, sütunlu caddeler, gymnasion, hamamlar, latrina, tiyatro, tapınaklar, agoralar yer alıyor.

İş Bankası sponsorluğunda gerçekleşen kazı çalışmalarında genç arkeologların motivasyonu görülmeye değer. Arkeologlara eşlik eden Eskihisarlılar ise yaşadıkları yerin tarihini büyük bir aşkla keşfediyor. Bölge halkının kazı ekibine eşlik ettiği çalışmalarla sadece bir kent değil, insanlık tarihi de aydınlatılıyor. Tıpkı Stratonikeia gibi.

Lagina, döneminin en önemli kutsal yapılarına sahip.

Osman Hamdi’nin eliyle Lagina’nın büyüsü

Karyalılar’ın kült merkezi olan Lagina kutsal alanı ise Hekate tapınağıyla ziyaretçileri büyülüyor. M.Ö. 3 binden günümüze kadar kesintisiz bir iskâna sahip Lagina, döneminin en önemli kutsal yapıları arasında. Seleukos kralları büyük imar çalışmaları ile Lagina kutsal alanını dini merkez ve Stratonikeia kentini de bölgenin siyasi merkezi yapmış. Bu iki kent birbirine kutsal bir yol ile bağlanmış ve Lagina’da yaşayanlar bağlılıklarını göstermek amacıyla Stratonikeia’ya varacak olan kilometrelerce yolu çıplak ayakla kat etmiş. Buranın Türk arkeoloji tarihi açısından önemi de büyük. Türk bilim insanları tarafından yürütülen ilk kazılar olarak tarihe geçen Lagina’daki çalışmalar bizzat Osman Hamdi Bey ve Halit Ethem Bey tarafından yürütülmüş.