Liderlik: Kapasite, Kabiliyet ve Karakter

SERVET YILDIRIM/ BM Global Compact Türkiye Çevre Çalışma Grubu Eş Başkanı servet.yildirim@cci.com.tr - Tarih boyunca liderlik üzerine çok şey söylendi, çok şey yazıldı, pek çok farklı tanımlar yapıldı. Nizamülmülk’ün Siyasetnamesi de Machiavelli’nin Prens’i de liderlik ve yönetme üzerinedir. Mesela Machiavelli bir liderin sahip olması gereken özelliklerden bahseder. Ona göre lider basiretli olmalıdır, plancı olmalıdır, gerçekçi olmalıdır, karar alırken cesur davranmalıdır; iyi iletişim kurmalıdır, hem sevilmeli hem de korkulmalıdır. Bir ülkeyi de yönetse bir şirketi de yönetse liderlik aynı anatomik özellikler gerektirir. Liderliğin anatomisi ya da liderlik için gereken vasıfların neler olduğu konusunda çok farklı görüşler var. Mesela Mary Crossan, Jeffrey Gandz ve Gerard Seijts’in 3C yaklaşımı vardır. Liderleri değerlendirmek için 3 sorunun sorulması gerektiğini öne sürer bu yaklaşım. 1) Lider olabilmek için gerekli yetenek (competencies) var mı? 2) Lider olabilmek için gerekli taahhüt (commitment) var mı? 3) Lider olabilmek için karakter (character) uygun mu?

3C YA DA 3K

Başarılı liderleri açıklamak için 3C basit ve etkili bir yaklaşımdır. Ama benim aklıma daha fazla yatan 3C tanımlamasını CocaCola İçecek şirketinin deneyimli CEO’su Burak Başarır’dan duymuştum. Başarır’ın 3C’si “Capacity, Capability ve Character”dir. Türkçesiyle Kapasite, Kabiliyet ve Karakter, yani 3K. Bu üçlüden “kapasite” ve “kabiliyet” geliştirilebilir; uğraşılarak ve desteklenerek zaman içinde daha iyi bir duruma getirilebilir ama üçüncü K, yani karakter, öyle değildir. Bazı yönleri kalıtımsaldır. Erdemler, bazı değerler ve birçok diğer özellik ise çocukluğun ilk yıllarında gelişir. Herkesin bir karakteri vardır ama bu karakter “iyi” liderliğe uygun değilse ne yaparsanız yapın olmuyor. Liderlik anatomisi konuşulduğu zaman aklıma gelen örneklerden birisi 15 yıl önce kaybettiğimiz Erdal İnönü’dür. Erdal İnönü çok iyi bir bilim adamıydı. Profesördü. Fizik alanında önemli çalışmaları vardı. Araştırmaları uluslararası bilim dergilerinde yer almıştı. Türk Fizik Derneği başkanlığı yapmıştı. Örnek bir aydındı, kültürlü bir entelektüeldi. Katkıları ve oynadığı rollerle Cumhuriyet tarihimize damgasını vuran İsmet İnönü’nün oğluydu. Esprili kişiliğiyle ve mütevazılığıyla çok iyi ve örnek bir insandı. Ama siyasi bir lider değildi, sanırım olmayı da aslında hiçbir zaman istemedi. Buna rağmen neden siyasete girdiği sorulduğunda “Ülkemi benden daha kötüleri yönetmesin diye!” derdi. Gerçekten de 12 Eylül cuntası birçok siyasetçiye siyaset yolunu kapatınca Erdal İnönü ısrarlar üzerine bir yurtseverlik görevi olarak Sosyal Demokrasi Partisi genel başkanlığını kabul etmek zorunda kalmıştı.

NOBEL ÖDÜLÜ...

Siyaseti bıraktıktan sonra tekrar partinin başına dönmesi için çok ısrarlar geldi ama Erdal İnönü siyasete dönmedi. Onun isteği dünya gözüyle “Türk bilim adamlarının Nobel ödülü aldığını görmek”ti. Kimseyi zorla lider yapamazsınız. Liderlik bir seçimdir. Ayrıca herkesin lider olması da gerekmiyor. Ama bir defa lider olmayı seçince gereğini yapmak gerekir. Çünkü ister bir şirket isterse bir ülke olsun liderlik etmek zor iştir. Özellikle şimdiki gibi ortalığın toz duman olduğu, belirsizliğin had safhaya ulaştığı zamanlarda liderlik daha da zorlaşır, önem kazanır. “Başarılı” liderliğin de bir çok “olmazsa olmaz”ı vardır. İyi lider kendisini değil ülkesini ya da şirketini gelecek 10 yılda nerede görmek istediğini soran ve bu sorunun cevabını verebilen kişi olmalıdır. Diğer bir deyişle gerçek liderler, bugünü değil yarını düşünmek zorundadırlar. Yarını düşünemeyenden iyi lider olmaz. Liderin hayal etme gücü olmalıdır. Vizyon ve strateji geliştirebilmelidir. Değişen koşullara adapte olabilme gücüne sahip olmalıdır. Bu listeyi uzatmak mümkündür. Bunların bir çoğu çalışılarak kazanılır. Bir kişinin kapasitesini artırmak ve ona yeni kabiliyetler kazandırmak mümkündür. Ama karakter iyi lider olmaya yatkın değilse, yani değerler, kişisel özellikler ve erdemler uygun değilse ne yaparsanız yapın olmuyor...