Referandum yok ‘Plebisit’ var

Hükümetin, Taksim Gezi Parkı ve Topçu Kışlası konusunda referandum yapılabileceği yönündeki açıklaması, yeni bir tartışma başlattı. Kanuna ve geçmiş uygulamalara göre, Beyoğlu Belediyesi ya da İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bu konuda referandum değil sadece sonuçları bağlayıcı olmayan anket yapma hakkı bulunuyor. Danıştay Başkanı Hüseyin Karakullukçu da bu görüşü destekleyerek, “İsmi referandum olabilir ama bir bölgesel kamuoyu yoklamasıdır. Belki sizin elinizi bir şekilde güçlendirir. Ama bu yargı kararının önüne geçemez. Öteki taraftan yargı kararı çıktı; ‘hayır ağaçların kesilmesi hukuk devleti içinde uygun değildir’ dedi. Yargı kararı esastır böyle bir şey olmaz. Yargı kararına bütün idaremiz saygı duymak zorundadır” dedi.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın, önceki gün 11 kişiden oluşan heyetle yaptığı görüşmeden sonra hükümetin Gezi Parkı için referandum eğiliminde olduğu açıklandı. Ancak bu açıklamanın hemen ardından bu konuda referandum yapılamayacağı görüşleri ortaya atıldı.

Danıştay Başkanı net konuştu
Karakullukçu, referandum tartışmalarının dün kendisine sorulması üzerine, şunları söyledi:
“Referandumun koşulları hangi hallerde yapılacağı anayasada belli zaten. Ben referandumdan çok referandum değil de belki o bölgenin bir kamuoyu yoklaması şeklinde, yani, ‘arkadaşlar biz böyle bir idari işlem yapacağız ama çoğunluğunuz buna rıza gösterir mi?’. Halk adına yaptığınız değişiklikler halk adına benimseniyor mu benimsenmiyor mu oylayalım bakalım kabul görüyor mu? Ama burada referandumdan çok bir kamuoyu yoklaması gibi. İdare istediğini yapar bir güçtür ama doğru veya yanlışlığını denetleyecek olan yer de buralardır. Yargı, ‘yapamazsın’ dediği zaman idarenin yapacağı bir şey yok. Der ki ‘tamam arkadaş ben bunları düşünüyordum ama yargı bizim elimizi kolumuzu bağladı aksine bir karar verdi. Projemi değiştireceğim. Demek ki bu proje hukuka uygun değil. O zaman hukuka uygun bir başka proje aramak zorunda kalacağız’, benim anladığım bu.
Ben şahsen ismi referandum olabilir ama bir bölgesel kamuoyu yoklamasıdır. Belki sizin elinizi bir şekilde güçlendirir; ‘Vatandaşın büyük bir çoğunluğu bunların yapılmasını istiyor veya istemiyor’.

Yargı kararının önüne geçmez
Bu yargı kararının önüne geçemez. Hayır efendim. Diyelim ki referandum sonucu ‘ağaçların kesilmesi uygundur’ dedi halk. Ama öteki taraftan yargı kararı çıktı, ‘hayır ağaçların kesilmesi hukuk devleti içinde uygun değildir’ dedi yargı. Yargı kararı esastır böyle bir şey olmaz. Yargı kararına bütün idaremiz saygı duymak zorundadır. Sizler seçmişsiniz getirmişsiniz belli bir süre için. Beğenmezseniz kusura bakma buraya kadardı dersiniz. Bunun yolu budur. Kavga ile olmaz. Ama bir idari karar hangi şekilde olursa olsun yargı kararına etkili olması mümkün değil.”

Bağlayıcılığı yok
Belediye Kanunu’nun 15. maddesinde, belediyelerin görevleri arasında, “Belde sakinlerinin belediye hizmetiyle ilgili görüş ve düşüncelerini tespit amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapabilir” ifadesi yer alıyor. YSK’nın 2008’de verdiği bir kararda ise belediyeler konusunda hangi hallerde referandum yapılabileceği, hangi hallerde yapılamayacağı anlatılıyor.
Karara göre, YSK’nın denetiminde olan ve sonuçlarının uygulanma zorunluluğu bulunan referandum belediyelerde ancak belediye kurma koşulu olan köylerin başvurusu ya da belde veya köyün bir başka beldeyle birleşmesi konularında yapılabiliyor. Bunun dışında, belediyeler ancak sonuçları bağlayıcı olmayan kamuoyu araştırmaları yapabiliyor.

Gökçek yaptı, iptal oldu
Türkiye’de benzer bir tartışma 2003’te Ankara’da yaşandı. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek, Kızılay’daki yeni yaya trafiği düzenlemesi konusunda referandum yapacağını belirterek, YSK’dan seçim boyası talebinde bulundu. YSK da başlangıçta Gökçek’in bu talebini karşıladı. Yaya geçişlerinin yeraltına alınması projesiyle ilgili oylama için Kızılay metrosu ve Güvenpark’a 100 sandık konuldu. Karar, Gökçek’in istediği doğrultuda çıktı. Ancak YSK, o dönemde başvurular üzerine, bunun bağlayıcılığı olmayan bir kamuoyu yoklaması olduğuna karar verdi. Gökçek’in, referandum kararı olarak uygulamak istediği düzenleme için Ankara 5. İdare Mahkemesi de “Referandum yapamazsın” kararı verdi ve karar iptal edildi.

Yurtdışında uygulanıyor

YSK kararlarında, YSK denetiminde olan ve sonuçlarının bağlayıcı sayıldığı halkoylaması için “plebisit” ifadesi kullanılıyor. Bu nedenle, Gezi Parkı için yapılabilecek olası oylama sadece kamuoyu araştırması sayılabilecek ve hiçbir bağlayıcılığı olmayacak. Mahkeme kararlarının da bu oylamayla değiştirilme şansı da bulunmuyor. Yerel yönetimlerin güçlü olduğu, vergi toplama, imar gibi konularda tek karar verici konumunda bulunduğu bazı Batı ülkelerinde ise halkoylaması yöntemine sıkça başvuruluyor.