The OthersSosyal sermayesiz olmaz
Sosyal sermayesiz olmaz
05.08.2001 - 00:00 | Son Güncellenme:
Bir toplumun sosyal sermayesi yani birlikte iş yapabilme kültürü zayıfsa, üretim yapılamaz. Türkiye’deki bugünkü kriz, toplumun sosyal sermayesinin üretime elverişli olmaması ve küresel ekonomiyle uyum sağlayamamasının bir sonucudur.
Sosyal sermaye, iş dünyasına belirli bir süre için giren moda kavramlardan biri değil. Tüm zamanlar varolmuş; ancak farkına ve önemine yeni varılmış bir kavram. Birçok şirket, harika organizasyon şemalarına, mükemmel süreçlerine ve ileri teknolojilerine rağmen kısa bir süre içinde gerileyebiliyor; hatta batabiliyor. Bazı şirketler, dünyanın en yetenekli ve en yaratıcı insanlarını işe almalarına, iş için sermaye ve imkanlar koymalarına rağmen hiçbir sonuç alamıyorlar. Mükemmel iş modelleri olan şirketler dahi, sosyal sermaye olmadığında hiçbir şey üretemezler. Fiziki sermaye, entelektüel sermaye, sosyal sermaye olmadan hiçbir işe yaramıyor.
Sosyal sermaye nedir?
MESS yayınlarından çıkan, Don Cohen ve Laurence Prusak’ın yazarı olduğu Kuruluşların Sosyal Sermayesi isimli kitap kapağında sosyal sermayeyi 'elle tutamadığımız, kavrayamadığımız zenginlik' olarak tanımlamış. Evet, sosyal sermayeyi elle tutamayız, hatta göremeyiz de. Çünkü sosyal sermaye, insanların birlikte iş yapabilmesine imkan veren ilişki kültürüdür.
Sosyal sermayenin tipik unsurları içinde, insanlar arasında yüksek düzeyde güven, güçlü tanıdık ve çevre ağı, ortak değerleri paylaşmaktan kaynaklanan anlayış birliği ve eşitlik duygusu vardır. Herhangi iki kişinin iş yapabilmesi için önce birbirlerine güvenmesi gereklidir. En basit bir alışverişte bile güven ilişkisi yoksa alışveriş gerçekleşmez. örneğin, bakkal size güvenmiyorsa parayı almadan malı vermez. Siz bakkala güvenmiyorsanız, siz malı almadan parayı vermezsiniz.
Türkiye’nin sosyal sermaye Notu: Zayıf
Sosyal sermayesi zayıfsa ya da bir toplumun sosyal sermayesi dönemin ve zeminin üretim modelleriyle bağdaşmıyorsa, üretim yapılamaz. Türkiye’deki bugünkü kriz, toplumun sosyal sermayesinin üretime elverişli olmaması ve küresel ekonomiyle uyum sağlayamamasının bir sonucudur. Vatandaş hükümete, devlet vatandaşa, hatta vatandaş birbirine güvenmezken kim ne üretim yapabilir?
Sosyal sermayenin tipik unsurları içinde güven, güçlü tanıdık çevre ağı ve cemaat tarzı ilişkiler varsa da, her topluluğun sosyal sermayesi ve bu sermayenin içeriği farklı olabilir. Örneğin, kaba bir genellemeyle bakarsak, Türk toplumunun sosyal sermayesini önemli ölçüde tanıdık ve ilişki ağı oluşturur. Devlet dairesinde bir işinizi yaptırmak istiyorsanız, bir tanıdık olsa iyi olur. Bir şey satın alacaksanız bir tanıdıktan almayı, en azından bir tanıdığınızın tanıdığından almayı tercih edersiniz. Bu durum tanımadığımız insanlara güven seviyemizin düşük olmasından kaynaklanır. Bu anlatılanları hemen herkes bildiği halde, özellikle İstanbul merkezli birçok şirket, kurdukları telefonla hizmet merkezleri - call centers ile bir anonimlik yaratıyorlar. Destek almak ya da bir işlem yapmak için 800’lü hattı arıyorsunuz, 'Buyrun x bankası ben Ayşe' diye bir cevap geliyor. Aslında söylenen ismin müşteri açısından hiçbir önemi yok. Çünkü bir daha telefonda Ayşe’yi bulma ihtimaliniz yok. Ayşe, ismi yerine A09sb gibi bir kod numarası da söylese, müşteri açısından tekrar erişilebilir olmadığı için hiçbir şey değişmeyecek.
ABD’de vatandaşlar sisteme güvenirler. Çünkü gerek devlet sistemi, gerekse şirketlerin hizmet sistemleri mükemmele yakın bir performansla, müşteri ayrımı yapmaksızın iyi çalışır. Türkiye’de ise hemen hiçbir sistem mükemmel çalışmadığı için insanlar sisteme güvenmezler; bununla birlikte sistemler de insanlara güvenmezler. Sürekli çalışmadığınız bir şubeden, hesap cüzdanı olmadan nüfus cüzdanınızla para çekmeye kalksanız, banka personeli 'sizi tanımadığı' için işlem yapamayacaklarını söyler.
Üretim için güçlü sosyal sermaye
Toshiba, Sony, GE, GM gibi şirketlerin personel sayıları bir milyon kişinin altındadır. Ancak bu şirketlerin ciroları, Türkiye’nin yıllık cirosuna (GSMH) orantılıdır. Kimininki yarısı kadardır, kimisi daha çoktur. Karşılaştırırsak, 65 milyon kişinin toplam üretimi, bu şirketlerdeki bir milyon kişinin yaptığı toplam üretimden daha azdır. Türkiye’de bu şirketlerdeki kadar, nitelikli insan; dünya kalitesinde mühendis de, yönetici de, tasarımcı da, işçi de en az bu şirketlerdeki kadar olduğunu varsayabiliriz. Peki niçin, Türkiye bu şirketlerin cirolarına erişemez? Çünkü birlikte ve organize iş yapabilmek için güçlü sosyal sermaye şarttır.
Zeka katsayısı IQ’nun yanına, Duygusal Zeka EQ gelmişti, Artık yeni bir katsayımız var: NQ (network quotient) örgütlü iş yapabilme katsayısı. Yetenekli bireylerin birlikte iş yapabilmeleri için, onları birer insan değil de, numara ya da makine parçası sayan anlayış ve kültürler, bireylerin birlikte iş yapabilmelerine, grup haline dönüşebilmelerine izin vermiyor. Bir müdür, astlarını sadece emirleri yerine getiren, hedeflere ulaşmaktan sorumlu iş tanımlarının içindeki robotlar olarak görmeye başladığında iş yerindeki sosyal sermaye zayıflıyor. Yine meslektaşlar arasında, ast-üst konumu olmayan aynı bölümde çalışan insanlar arasındaki ilişkiler tamamen profesyonel çizgilerle şekillendiğinde, dostluk, birlikte eğlenme ve dayanışma olmadığı zaman, sürekli bir çekişme hakim olacak ve birlikte hiçbir büyük proje başarılamayacaktır.
Kuruluşların yeni rekabet gücü kaynağı:
MESS tarafından yayımlanan, Don Cohen ve Laurance Prusak’ın kaleme aldığı Kavrayamadığımız Zenginlik isimli kitaba göre 'sosyal sermaye', diğer sermaye türleri gibi, üretken kullanıldığında birikir. Güvenle iş yapıp sonuç alıyorsanız, yeniden güvenerek iş yaparsınız ve böylece toplumda birbirine güven seviyesi (sermayesi) artar. Sosyal sermaye hakkında kitaptan birkaç not:
Sosyal sermaye, günlük yaşamla öyle bütünleşmiştir ki, göze görünmez hale gelmiştir. Balıkların içinde yüzdükleri denizi bilmemeleri gibi, insanlarda birlikte iş yapmalarına imkan veren sosyal sermayeyi tanımazlar.
Sosyal sermaye, bir grup insan değildir. İnsanların bir grup olarak ortak ürünler ortaya koymalarına imkan veren ortak bir anlayıştır.
Sosyal sermayesi olmayan bir şirkette, becerikli insanlar aşırı bireyci ve bağımsız davranışlarının sonucunda birlikte bir şey yapamazlar.
Sosyal sermaye, insanları birbirlerine kenetlediği gibi körleştirebilir de. Aşırı ölçüde birbirine bağlanan tarikatlaşan gruplar, dar görüşlü ve diğer gruplarla işbirliği yapamaz hale gelebilir.
Aşırı oynaklık, sosyal sermayeyi eritir. İnsanlar güven duygusu arıyorlar, iş yapabilmek için öngörülebilir bir gelecek istiyorlar. Her şeyin oynak olduğu (dalgalı kur sisteminin olduğu, kolaylıkla işletmelerin kapanabildiği) bir düzende geleceği öngörebilmek mümkün değil.
