Kravatı olmayan giremez

Ciddiyetin, asaletin ve protokolün simgesi olan kravat yıllar geçtikçe farklı anlamlara büründü, hatta kadın modasına bile girdi ama yerini hep korudu."Rahmetli babam 3 yıllık ilkokulu bitirmişti. Ankara'da berberdi. Annemin okur yazarlığı hiç yoktu. Olay çocukluğumda geçmişti; ben pek hatırlayamazdım; ama daha sonraki yıllarda annem eşe dosta anlatırken aklımda kalmıştı.
Adam milletvekili seçilip Ankara'ya gelmiş. Okuma yazma derseniz, Allah kabul etsin türünden... Görgü derseniz, hiç yok. Ama iyi insan... Memleketinde seviliyor ki, milletvekili bile olmuş. Ankara'da adamın tanıdığı bir Allah'ın kulu yokmuş. Memleketten gelirken sormuş, soruşturmuş; rahmetli peder çok iyilik severdi, onu tavsiye etmişler. Bir gün elinde mektup, bizim dükkandan içeri girmiş. Dükkan Ulus'taydı. Eski Meclis'e yürüyerek bilemediniz 5 dakikaydı. Babam ucuz otellerden birisinde adama oda tutmuş; sonra giydirip kuşatmış; açıldığı gün de elinden tutup Meclis'e götürmüş. Adamcağız o sıralar bizim dükkandan hiç çıkmamış. Ama birden ayağı kesilmiş; günlerce görünmemiş. Babam merak etmiş; adamı aramaya başlamış. Sonunda Bentderesi'nde, genelevin az yukarısında amelelerin devam ettiği bir kahvede bulmuş. Çevresinde bir alay işçi, adam anlatıyor da anlatıyormuş... Babam "Niye dükkana gelmiyorsun?" demiş. Adam dert yanmış:
- Meclis'e gidiyorum, siyasetten konuşuyorlar. Senin oraya geliyorum, siyasetten konuşuyorlar. Burada amelelerin arasında çok rahatım. Kendimi onlardan birisi gibi hissediyorum; memleketteyim sanıyorum.
Annem hikayeyi anlatır, noktayı da şöyle koyardı:
- Adama kravat bağlamayı bile bizimki öğretmişti. Aylarca amele kahvesinden çıkaramadık. Şimdi bizi beğenmiyor."

Yukarıdaki anıyı 19 Eylül 1997 tarihli Akşam gazetesinde Tayyar Şafak yazmış. Görüyorsunuz ya, kravat bağlamayı bilmek o dönemlerde "adam olmak"la eş anlamlı kullanılıyor. 1960'lı yıllardan sonra çalışan kesimin giderek büyümesi, özel şirketlerin açılması ve işyerinde rahatlığın formel anlayışın ötesine geçmesiyle birlikte, kravatın tahtı biraz olsun sarsıldı. Ama her zaman kravat, asaletin ve ciddiyetin simgesi oldu.
1980'lerin sonları ve 90'ların başlarında farklı bir anlama büründü kravat. O dönemde özellikle genç kızların idolü haline gelen Bruce Willis, Tom Cruise, Robert Downey Jr., Hugh Grant gibi aktörler gevşetilmiş kravatlarıyla bu anlamı da biraz olsun hafifletmiş oldular. Bunun Wall Street piyasasına giren ve rahatlığı yaşam felsefesi haline getiren genç erkeklerle de ilgisi vardı kuşkusuz.
Karavatla ilgili akılda kalıcı son olay 1998 yılında patlak verdi. ABD Başkanı Bill Clinton ile stajyeri Monica Lewinsky davasında, bir kravat ilişki delili olarak mahkemeye sunuldu. New York Times gazetesinde çıkan bir habere göre Lewinsky, Clinton'a bir kravat hediye etmiş ve bu hediyeyi verirken, "Bu kravatı taktığınızda kalbinizde olduğumu bileceğim," demişti.
Çok geçmeden bu moda ülkemize de geldi. Lise çağındaki yakışıklı gençler artık okula giderken kravatlarını gevşeterek hem yaşlarının gereği asiliği vurguluyor hem de kendilerini o aktörlerle özdeşleştiriyorlardı.
Zamanla kravat, kadın modasına bile girdi. Özellikle 70'li yılların sonlarında ve 80'li yıllarda kadınların kullandığı kravatlar, bir modadan çok erkeklerin dünyasında onlarında var olduğunu vurgulamaya yarayan bir araç haline geldi. Sadece kravat satan şık butikler açılmaya başladı. Bu akımın öncülüğünü ülkemizde Vakko yaptı. Ardından Dük, Cotton Bar, Dufy, Beymen gibi büyük tekstil kuruluşları geldi. Şimdi hemen hemen her firmada ciddi olduğu kadar günümüzün pop kültürünü yansıtan neşeli kravatlara da rastlamak mümkün...

Kravat nasıl bağlanır?
Bundan yıllar önce ABD'de bir televizyon programında 92 yaşındaki bir konuk yakışıklı sunucu Don Shelby'ye kravatını doğru bağlamayı bilmediğini söylemişti. Jerry Pratt adlı yaşlı konuk, tam anlamıyla dengeli, kesinlikle simetrik ve tamamen orantılı olma özelliklerini taşıyan ve mükemmel bir kravat düğümü konusundaki "eski bir formülü" paylaşmak için gelmişti.
Şov sırasında Pratt, sunucu Shelby'ye daha sonra "Shelby düğümü" adı verilen düğümü yapmak için gerekli hareketleri gösterdi. Amerikalı kravat üreticileri ve satıcılarının oluşturduğu "Ulusal Kravat Birliği"nin başkanı Jerry Andersen bile bu düğümün "mükemmel" olduğunu kabul ederek söz konusu düğüm şeklinin, İtalya'nın Como kentindeki "Ratti İpek İşletmeleri" tarafından hazırlanan ve "kravat, papyon ve diğer boyunbağlarının bilinen tüm düğüm ve bağlama şekillerinin" açıklandığı referans kitabında bulunmadığını söyledi.
Andersen bu düğümün Milanolu bir lokantacı tarafından bulunduğu bildirilen ve Nikita Kruşçev'in yeğlediği kravat bağlama stili olduğu için "Niki" adı verilen düğümün değişik bir versiyonu olduğunu da ekledi.
Andersen'in söylediğine göre "Shelby düğümü"nü değişik kılan, kravatın dikişler öne gelecek şekilde, yani yanlış taraftan başlanarak bağlanması... Bu düğüm doğru yapılınca kravatın üste gelen geniş kısmı son derece düzgün olurken, alttaki dar ve kısa uç dikişler ve etiket dışa gelecek şekilde öne dönük kalıyor. ABD Ticaret Odası'ndan emekli bir memur olan Jerry Pratt, bu düğümü 30 yıldır kullandığını belirtirken, Shelby'nin kendi adıyla anılan düğümü yaparken son anda alt ucu çevirdiğini ve böylece kravatın her iki ucunun da düzgün göründüğünü açıklıyor. Pratt'ın "Shelby düğümü"nü tanıttığı TV programından sonra bu kravat bağlama biçimini geliştirerek mankenlerinde kullanan giyim mağazası sahibi Kingford Baverder, Shelby kravat düğümünün Windsor düğümünden daha küçük, yarım Windsor ve 'dört - atlı'dan (four - in - hand) daha simetrik olduğunu söylüyor.
Yine Windsor düğümü yapan Richard Nixon'ın aslında bunu pek beceremediği ve kravatını daha çok "Sam Amca stili" bağladığı söyleniyor. "Sam Amca düğümü", adı geçen kravat referans kitabında anlatılan bir düzine kadar değişik düğüm stilinden biri. Yine bunlardan biri olan "Prens Albert düğümü", ünlü yazar Joseph Conrad tarafından kullanılan bir çeşit dört - atlı düğüm...

Shelby düğümü

1. Kravatı bağlamaya dikişler dışa gelecek şekilde, geniş uç altta olarak başlayın.
2. Geniş ucu kısa ucun üstünden ve altından geçirin.
3. Çekin.
4. Geniş ucu sağa döndürün.
5. Geniş ucu alttan çekip düğümün içinden geçirip sıkın.

Bir fıkra

Ciddi Mağaza
Adamın biri, yeni açılan lüks büyük mağazaya gitmiş, satıcı kıza yaklaşmış.
"Bir kravat almak istiyorum."
Satıcı kız son derece şirin bir tavırla:
"Beyefendi, bizde müşteriyi memnun etmek esastır. Kravat ipekli mi olacak yünlü mü?"
"İpekli."
"O zaman lütfen bir kat yukarı buyrun, ipekli kravatlar bir kat yukarıda." Adam bir kat yukarı çıkmış, başka bir satıcı kız...
"Ben ipekli bir kravat almak istiyorum."
"Beyefendi, kravat düz mü olacak, desenli mi?"
"Desenli."
"Bizde müşteriyi memnun etmek esastır, desenli kravatlar bir kat yukarıda, lütfen üst kata buyrun."
Adam bir kat daha çıkmış. Yeni bir satıcı kız...
"Ben ipekli ve desenli bir kravat almak istiyorum."
"Desenler çizgili mi, çiçekli mi olacak?"
"Çizgili."
"Bizde müşteriyi memnun etmek esastır, çizgili kravatlar bir kat yukarıda, lütfen bir kat yukarı buyrun."
Adam bir kat daha çıkmış. Çizgiler kalın mı, ince mi; bir kat yukarı. Zemin açık mı, koyu mu; bir kat yukarı derken 18. kata gelmiş. Öfke ile satıcı kızın yakasına yapışmış.
"Ben ipekli, ince çizgili, zemini koyu bir kravat istiyorum." "Kravatı bu elbiseyle mi kullanacaksınız?"
"Hayır, evdeki elbisemle."
"Beyefendi, bizde müşteriyi memnun etmek esastır, bir uyumsuzluk olursa firmamızın prensiplerine ters düşer. Lütfen evden öbür elbisenizi alır gelir misiniz?"
Adam büyük bir öfkeyle asansöre gitmiş. O sırada asansörün kapısı açılmış, içinden gene çok sinirli bir adam çıkmış. Bir elinde bir klozet kapağı, belden aşağısı da çıplak:
"İşte popom, işte evdeki tuvaletin klozet kapağı. Verecekseniz verin artık şu tuvalet kağıdını."

Başka ne çeşitleri var?

Papyon ya da kelebek kravat: Önde fiyonk biçiminde bağlanan kravat. Dar ve boydan boya hemen hemen aynı genişlikte bir boyunbağıdır. Yaka altında geçirilip önde fiyonk oluşturacak biçimde bağlanır. Fiyongu sabit olarak yapılıp arkadan kopça vb. ile bağlanan hazırları da vardır. XIX. yüzyıl sonlarında ve XX. yüzyıl başlarında yüksek dereceli devlet memurları ve Batı'ya öykünen varlıklı zümre arasında yaygın biçimde kullanılmıştır. Bugün daha çok resmi davetlerde takılmaktadır.

Plastron kravat: Gömleğin yalnızca yakası görünecek biçimde büyük bir düğümle bağlanmış ve sarkan uçları gömleğin önünü bütünüyle örten geniş kravat. Yelekle giyilir, düğümünün üzerine inci, pırlanta gibi değerli taşlardan yapılmış bir iğne iliştirilirdi. XIX. yüzyıl sonlarında giyimde Batı'ya öykünen aydınlar, devlet görevlileri, diplomatlar ve varlıklı zümre arasında yaygındı.

Tarihçesi

Kravat, XVI. Louis zamanında "Kravatlar" adı verilen ve kralın maiyetinde çalışan Hırvat askerleri tarafından Fransa'ya getirildi. Kravat, boyna dolanan ve uçları göğsün ortasına kadar sarkan renkli bir kurdele ile boğazın üstünde düğümlenen bir dantel ya da muslin (sık dokunmuş, parlak, ince, yumuşak bir tür kumaş) parçasıydı. XVIII. yüzyılda ense kısmı büzgülü küçük bir şeride dönüştü. Directoire'dan Louis - Philippe dönemine kadar boynun çevresinde birkaç kez dolandırılıyordu. Daha sonra ince kumaştan bir şerit biçimine girdi.
Türkiye'de giyimi tamamlayıcı bir öğe olarak kravat kullanılması, Batılılaşma ile gündeme geldi. İlkin Batı yanlısı aydınlar arasında yaygınlaşan kravat, Abdülmecit'in (1839 - 1861) kravat kullanmasıyla saray çevresi ve yüksek dereceli memurlar arasında da benimsendi. 1860 - 1875 yılları arasında giderek yaygınlaştı. Birinci Dünya Savaşı sonrasında devlet memurlarının çoğunluğu kravat kullanıyordu. Cumhuriyet döneminde İstanbul dışındaki kent ve kasabalarda da yaygınlaşmaya başladı.
Kravat bugün erkek giyiminin başlıca tamamlayıcı öğelerindendir. Kimi zaman kadın giyiminde de moda olmakta, değişen erkek modasına koşut olarak kalınlığı, renkleri ve uzunluğu oldukça sık değişime uğramaktadır. 1980'den sonra yayımlanan bir genelgeyle devlet memurlarının kravat takmaları zorunlu tutulmuştur. Bazı resmi davetlerde ve protokol gereği kravat takmak zorunludur.