İlk Atatürk Anıtı hangisi? İşte belgesi...

Aslında gazeteci dostum Alaattin Gürırmak’ın, 9 Kasım 2012 tarihli 9 Eylül gazetesindeki haberiyle gerçek ortaya çıkmıştı. Habere göre hemen her yerde bahsedildiği gibi, Türkiye’de dikilen ilk Atatürk Anıtı, Sarayburnu’ndaki anıt değil, ondan 3 ay önce Bornova’da Ziraat Mektebi bahçesine dikilen anıttı.

Mevzu çok netti. “İlk Atatürk Anıtı” olarak kabul edilen, Sarayburnu’ndaki anıtın kitabesindeki tarih 3 Ekim 1926, Bornova’daki Atatürk Anıtı’nın kitabesindeki tarih ise Haziran 1926’ydı. Yani kitabelere göre, Bornova’daki Atatürk Anıtı 3 ay önce dikilmişti.

Fakat temkini elden bırakmayan bazı tarihçi dostlarımız, Bornova’daki Atatürk Anıtı’nın üzerindeki tarihin, Atatürk’ün 18 Haziran 1926’da Bornova’ya gelişi nedeniyle Haziran 1926 olarak yazılmış olma ihtimalinden bahisle, heykelin daha sonraki tarihlerde dikilmiş olabileceğinden söz etti.

Bu nedenle de ilk Atatürk Anıtı’nın Sarayburnu’ndaki anıt olduğu söylemine devam edildi.

Gelin şu işe bir nokta koyalım.

Sanat tarihçisi Dr. Derya Uzun Aydın, “Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Türk Heykel Sanatındaki Yeri ve İlk Heykeltıraşlar” başlıklı doktora tezinde, 1926 yılında Bornova Ziraat Mektebi Müdürü olan Abidin Ege’nin Hizmet gazetesindeki, Sarayburnu’nda açılışı yapılan Atatürk Anıtı ile ilgili haberine cevap olarak gönderdiği mektuptan söz etmiş.

Bornova Ziraat Mektebi Müdürü Abidin Ege, mektubunda:

“Bugünkü Hizmet gazetesinde bir telgraf gördüm. Gazi hazretlerinin heykelinin Sarayburnu’na dün dikildiği, açılış merasiminin yapıldığı bildiriliyor ve altına da ‘Türkiye’de Gazi hazretlerinin heykelinin ilk defa dikilmesi şerefini İstanbul vilayeti kazanmıştır’ ibaresi ilave ediliyordu. Halbuki bundan tam üç buçuk ay evvel Gazi hazretlerinin İzmir’i şereflendirmeleri münasebetiyle Gazi’nin ilk heykeli, İzmir’de Ziraat Mektebi’nde mermer bir kaide üzerine dikilmiş ve 22 Haziran 1926 tarihinde Gazi hazretlerinin mektebimizi teşrifinde kendileri tarafından bizzat açılış yapılmıştır. Dolayısıyla, Gazi’nin ilk heykelini dikmek şerefini İstanbul değil, İzmir kazanmıştır. Lütfen gazetenizde o şekilde düzeltilmesini bir İzmirli sıfatıyla rica eder, sevgi ve saygılarımı teyit ederim efendim” şeklindeki sözleriyle düzeltme talebinde bulunmuş.

Abidin Ege bunları yazmış ama Dr. Derya Uzun Aydın’ın tezinde belirttiği gibi, bu mektup tarihsel açıdan çelişkiler içeriyor. Çünkü, Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Bornova’ya mektupta belirtildiği gibi 22 Haziran 1926’da değil, 18 Haziran 1926’da gelmiştir ve anıtın açılışında bulunmamıştır.

Bana sorarsanız, mektup tarihsel açıdan çelişkiler içerse de Sarayburnu’ndaki Atatürk Anıtı’nın ilk anıt olduğuna daha o günlerde yapılan itiraz çok nettir.

Hadi içeriğindeki tarihsel hatalar nedeniyle bu belgeyi de yok sayalım...

Ama tartışmaya son noktayı Servet-i Fünun dergisi koymuş...

İlk Atatürk Anıtı olduğu söylenen, Sarayburnu’ndaki anıtın açılış tarihi olan 3 Ekim 1926’dan 2,5 ay önce yayımlanan 15 Temmuz 1926 tarihli Servet-i Fünün dergisinde Bornova Ziraat Mektebi bahçesinde yer alan Atatürk Anıtı’ndan fotoğraflı olarak bahsedilmiş.

Elde bu kadar net bir belge varken, konu kapanmıştır diye düşünüyorum...

Türkiye’de dikilen ilk Atatürk Anıtı, Bornova metro durağının karşısında, Ege Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Fakültesi bahçesindeki Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippell’in eseri olan Atatürk Büstü’dür.

Nokta.