Taksim’de son 1 Mayıs kutlandığında yıl 1979’du. Sıkıyönetim, açık hava toplantılarını yasaklamıştı.
DİSK “100 bin kişi hapse girse de Taksim’de olacağız” dedi.
İstanbul Sıkıyönetim Komutanı Org. Üruğ “emir dinlemeyenlere ateş açılacağını” açıkladı.
Sonuçta 1 Mayıs’tan önce DİSK yöneticileri, 1 Mayıs’ta da meydana yürüyen TİP lideri Behice Boran’la 300 partili gözaltına alındı. Direniş kırıldı.
1979 baharıydı.
Darbe, göstere göstere geliyordu.
* * *
Dönemin Genelkurmay Başkanı Evren’in anılarına baktım. (Milliyet Y., 1990) Yaşananlara “İhtilal provası” diyor ve ekliyor:
“O günlerde Brüksel’e NATO tatbikatına gittim. NATO komutanları Türkiye’deki terörden duydukları endişeyi dile getirdiler.”
Humeyni İran’a yeni dönmüştü. Türkiye istikrarsızlaşmış, Yunanistan da Kıbrıs harekâtından sonra NATO’nun askeri kanadından çekilmişti.
“Bölge çöküyor” paniğine giren Washington, “Yunanistan NATO’ya dönmeli” diye bastırıyordu. Ama veto hakkı olan Türk hükümeti ayak diriyordu.
Org. Evren, Amerikalılara şöyle demişti:
“Biz askerler, Yunanistanlı bir NATO’nun daha güçlü olacağına inanıyoruz. Yetki elimizde olsa, bu işi bitiririz”.
New York Times’ın Türkiye temsilcisi Marwine Howe o dönem defterine şu notu düşmüştü:
“Ankara’dakiler Yunanistan’ın NATO’ya dönüşüne imkân sağlayacak bir TSK müdahalesinin Amerika’nın gözünde kabul edilebilirlik ihtimalini yüksek görüyorlar.” (“Kanat Operasyonu”, Ufuk Güldemir, Tekin, 1985).
* * *
12 Eylül döneminin Köşk sözcüsü Ali Baransel’in anılarında (“Bıçak Sırtında Çankaya Köşkü Yılları”, Remzi, 2006) Evren şöyle diyor:
“Parlamenterler gruplar halinde beni ziyaret eder, ‘Bu iş böyle yürümüyor. Ne olur artık daha fazla beklemeyin’ derlerdi. Aynı şekilde yargı, üniversite, işçi, işveren temsilcileri, ünlü gazeteciler, yazarlar, sanatçılar, toplumun diğer kesimlerinden etkili kişi ve kuruluşlar, her gün kapımızı aşındırırdı. (..) 12 Eylül’den sonra aylarca kutlamalar yapıldı. Hangi ile gitsek meydanlar insan almıyordu. (..) Sonra seçim yapıldı, demokrasi işlemeye başladı. O gün kapımızı aşındıranlar, zamanla bizi amansızca eleştirmeye başladı. Sıkı demokrat geçinir oldular.”
* * *
Meclis, 12 Eylül yöneticilerinin yargılanmasını engelleyen geçici maddeyi kaldırdı geçen hafta...
Şimdi, 93 yaşında Ankara’da hastalıklarla boğuşan Evren’in yargılanması mümkün olabilecek.
Gerçi Evren “Yargılanmaktansa beynime sıkarım” dedi, AKP de “Zaman aşımı kaldırılsın” diyen CHP önerisini reddetti, ama yine de bu kapı açılmış oldu.
Peki ya o şakşakçılar?.. Darbecileri kışkırtan milletvekilleri, hocalar, gazeteciler, yazarlar?..
Sonradan “Ne iyi ettiniz” diye tebrik kuyruğuna girenler?
Onlar da “darbenin suç ortakları” olarak yargılanacak mı?
Yoksa Evren’in tabiriyle “sıkı demokrat” mı sayılacaklar?
* * *
31 yıl sonra Taksim yeniden 1 Mayıs’a açılıyor bugün...
İşçilerin bayramı kutlu olsun.
Bir hatırlatmayla bitireyim:
Darbe, Taksim’deki son 1 Mayıs’tan 1.5 yıl sonra eylül ayında geldi.
Ekim’de askerler, veto hakkından vazgeçip Yunanistan’ın NATO’nun askeri kanadına dönüşünü koşulsuz onayladı.
