ZAFER İŞERİ / zafer.iseri@milliyet.com.tr
- I. Basit yargılama usulü
Türk Ceza Muhakemesi Hukuku’na 7188 sayılı “Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile dahil olan basit yargılama usulü Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 251 ve 252. maddelerinde düzenlenmiştir. Duruşma yapılmaksızın, yazılı beyan ve savunma esası gözetilerek yürütülen bu süreçte klasik muhakemeye nazaran daha basitleştirilmiş bir süreç yürütülmektedir.
- II. Basit yargılama usulü’nün getiriliş amacı
Ceza yargılama sistemimizde suçların niteliği ayrıştırılmaksızın tüm suçlar için aynı yargılama usulü yürütülmekteydi. Bu da ceza muhakemesinde “makul sürede yargılanma ilkesi”nin ihlaline sebebiyet verebilmekteydi. Şöyle ki bir açıdan medeni hukuktaki “usul ekonomisi ilkesi”nin de yansıması olan makul sürede yargılanma ilkesine göre amaç mahkemeye başvuran tarafların haklarına en kısa sürede kavuşabilmeleridir. Çözümü basit veya teknik çözümü gerektiren suçlarda yargılama süreci kısa sürede sonuçlandırılabilecekken, suç ve vakıaların niteliği sınıflandırılmadan tüm kovuşturma süreçlerine aynı yargılama usulünü uygulamanın pek çok olumsuz sonucu vardır. Bu halde çözümü süre ve daha çok çaba gerektiren suçlara ayrılacak süre azalmakla birlikte, hakikate ulaşmak da bir o kadar zorlaşacaktır.
- III. Basit yargılama usulü hangi hallerde uygulama alanı bulur?
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 251. Maddesine göre; adli para cezasını ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlarda basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verilebilir. Bu halde sadece adli para cezasının gerektiren suçlar, hapis cezaları bakımından ise kanunda gösterilen soyut cezası iki yıl veya daha az süreli hapis cezaları, adli para cezası ile birlikte veya adli para cezasının seçenek olarak uygulandığı hapis cezalarında ise yine soyut cezanın iki yıl veya daha az süreli olduğu suç tiplerine basit yargılama usulü uygulanabilecektir.
Ayrıca basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik halleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmaz.
Bağlantılı suçların varlığı halinde ise yani suçun, basit yargılama usulüne tabi olmayan bir suçla birlikte işlenmiş olması halinde, basit yargılama usulü uygulanamayacaktır.
- IV. Basit yargılama süreci
Basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verildiği takdirde mahkemece iddianame; sanık, mağdur ve şikâyetçiye tebliğ edilerek, beyan ve savunmalarını on beş gün içinde yazılı olarak bildirmeleri istenir. Tebligatta duruşma yapılmaksızın hüküm verilebileceği hususu da belirtilir. Ayrıca, toplanması gereken belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilir (CMK m.251/2).
Beyan ve savunma için verilen süre dolduktan sonra mahkemece duruşma yapılmaksızın ve Cumhuriyet savcısının görüşü alınmaksızın, Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesi dikkate alınmak suretiyle, 223 üncü maddede belirtilen kararlardan birine hükmedilebilir. Mahkûmiyet kararı verildiği takdirde sonuç ceza dörtte bir oranında indirilir (CMK m.251/3).
Mahkemece, koşulları bulunması hâlinde; kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya hapis cezası ertelenebilir ya da uygulanmasına sanık tarafından yazılı olarak karşı çıkılmaması kaydıyla hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir (CMK m.251/4).
Mahkemece gerekli görülmesi hâlinde bu madde uyarınca hüküm verilinceye kadar her aşamada duruşma açmak suretiyle genel hükümler uyarınca yargılamaya devam edilebilir (CMK m.251/6).
- V. Basit yargılama usulünde itiraz
Basit yargılama usulünün uygulandığı süreçlerde karara yapılan itirazlar Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 268. maddesi uyarınca itiraza tabidir. İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Mahkeme itiraz hakkında süre denetimi ve başvuru hakkı denetimi yapmaktadır. Basit yargılama sonucu verilen karara karşı itirazın, süresinde yapılmadığı veya kanun yoluna başvuru hakkı bulunmayan tarafından yapıldığı mahkemesince değerlendirildiğinde dosya, CMK’nin 268. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderilir. Mercii bu sebepler yönünden incelemesini yapar ve kararını gereği için mahkemesine gönderir.
- VI. Basit yargılama usulü uygulaması
7188 sayılı Kanun’un Geçici madde 5/1- (c) ve (d) bendi gereğince;
c) 250. maddede düzenlenen seri muhakeme usulü ile 251 ve 252. maddelerde düzenlenen basit yargılama usulüne ilişkin hükümler, 1/1/2020 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
d) 1/1/2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda seri muhakeme usulü ile basit yargılama usulü uygulanmaz.
