Bahşiş...

Fikret BİLA

KAMU hizmetlerini özel hizmetlerden ayıran temel özelliklerden biri de fiyatlandırmadır. Kamu hizmetleri, niteliklerine göre ya fiyatlandırılamazlar, ya da kar amacı gütmeden fiyatlandırılırlar.
Pür kamu hizmeti olarak bilinen, fiyatlandırılamayacak kamu hizmetlerinin tipik örnekleri savunma ve adalet hizmetleridir. İdari yetki konusu olan devlet - vatandaş arasındaki işlemler de niteliklerine göre ya hiç fiyatlandırılmaz veya hizmetten birey ve kurum olarak yararlanılıyorsa "harç" veya benzeri bir ödentiyle sembolik biçimde fiyatlandırılırlar.
Bu tür kamu hizmetlerinde hiç fiyat olmaz mı?
Resmen olmaz ama, fiilen olur. Hele bürokrasinin fazlaca geliştiği, "kalkınmaya aday" ülkelerde fiilen fiyatlandırma çok yaygındır. "Bugün git, yarın gel"e, ruhsata, tapuya, sıraya, ihaleye, tercihe bağlı "kamu hizmetleri"nde bir fiyat tarifesi bile oluşur. Hukuken fiyatlandırılamayan kamu hizmetlerinin karşılığında yapılan bu ödemelere "fiyat" veya "ücret" denilemediği için de "bahşiş" veya "rüşvet" denilir. İşte, maliye literatüründe, bu "bahşiş" veya "rüşvet"e "bilimsel" olarak, kamu hizmetinin fiilen fiyatlandırılması denilebilir.
"Bahşiş" ve "rüşvet"in yaygın olduğu ülkelere Türkiye de örnek gösterilebilir. Özellikle adalet ve gümrük hizmetlerinde artık genel kabul görmüş olan bu tür fiyatlandırmayla mücadele, her hükümet programında yer alacak kadar "resmi"leşmiştir.
Sanayi ve Ticaret Bakanı Yalım Erez, bakanlığıyla ilgili "bahşiş ekonomisi"ne bir gözatmış. İşte verdiği bilgi:
"Bizim bakanlığın sorunlarından biri de hükümet komiserleri. Şirket ve kooperatif genel kurullarında hükümet komiserinin bulunması ve işlemleri onaylaması şart. Bir çeşit noterlik hizmeti. Büyük şirketler için bu bir ihtiyaç olabilir ama, hiçbir ayırım yapılmadan her şirket ve kooperatif için bu zorunluluk geçerli. Böyle olunca da hükümet komiserlerine `Türk geleneği' olarak bir bahşiş ödeniyor. Genel kurula gelen hükümet komiserine şirket sahipleri para veriyorlar. Arkadaşların yaptığı hesaba göre yıllık bahşiş cirosu 1.5 trilyon lira."
Erez, "bahşiş"i kaldırmak için ortaklarının sayısı 20'yi geçmeyen şirketlerin genel kurullarında, hükümet komiseri görevlendirmeyi kaldırma kararı almış.
Bu yerinde kararın yaygınlaştırılması kuşkusuz yararlı olur. Bu kararın, kamu hizmetlerinin "bahşiş" veya "rüşvet" ekonomisi yaratmayacak biçimde yeniden düzenlenmesi yolunda ilk adım olması dileğiyle...

Yazara EmailF.Bila@milliyet.com.tr