Demirelin yakın dostluk geliştirdiği liderlerden biri de Kırgızistan Devlet Başkanı Askar Akayevdi.Demirel, Kırgızistandaki gelişmeleri, Akayevin devrilmesini ve akıbetini nasıl görüyor? Orta Asya Türk cumhuriyetleriyle en fazla ilgilenen lider 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demireldi. Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarına kavuştukları dönemde önce Başbakan, sonra Cumhurbaşkanı olan Demirel, yıllar boyu bu ülkeler ve liderleriyle sıcak ilişkisini sürdürdü. Dışa açılmalarında, uluslararası ilişkilerinde katkıda bulundu. Liderlerle kişisel dostluklar kurdu. 9. Cumhurbaşkanı Demirel, dünkü görüşmemizde yakın dostu Akayevle ilgili olarak şu değerlendirmeyi yaptı:"Akayev, çok iyi okumuş, çok iyi yetişmiş biriydi. İyi bir entelektüeldi. İyi bir Kırgız milliyetçisiydi. Yaptığı yanlıştı. Yanlışlarından biri, aday olmayacağım diye söz verdiği halde yeniden devlet başkanı olmak istemesiydi. Diğeri, geçen seçimlerde adayları lisan sınavına (Kırgız dilinde) sokması ve o sınavla adayları elemesiydi. Bunlar yanlıştı. Akayev, Kırgızistan için çok şey yapmıştır, her şeyi yapmıştır. Her şey yetmemiştir. Her şey de bazen yetmez. Fert başına milli gelir artmamış, düşmüştür. Ayrıca Kırgızistanda ikili bir yapı vardır. Kuzeyli, güneyli sorunu vardır. Güneyliler kendilerini asilzade sayarlar. Yaşananlar talihsiz bir durumdur." Akayevin yanlışı Demirel, Orta Asya cumhuriyetlerinde iktidarların muhalefet hareketleri tarafından devrilmesini değerlendirirken şöyle konuştu:"Kırgızistanda yaşananlar benim için sürpriz olmamıştır. Bu ülkeler bağımsızlıklarına kavuşalı neredeyse 15 yıl oluyor. 10. yıldan itibaren geçişlerin sancılı olacağı belli olmaya başlamıştı. Ben o zaman, bu geçişin çok sancılı olacağını söylemiştim, yazmıştım. Gidiş görülüyordu. İktidar mücadelesinin, iktidarın el değiştirmesinin sakin olmayacağını, büyük sancılarla gerçekleşeceğini belirtmiştim. Sorun öz itibarıyla iyi yönetim, doğruyu zamanında görmek/görememek sorunudur." Uyarmıştım Demirel, Orta Asya cumhuriyetlerinde iktidarların neden yıkıldığını ise şöyle izah etti:"Bu cumhuriyetler ortaya çıktığında birinci sorun güvenlikti. Devletlerin güvenliği sağlaması en önde gelen sorundu. Tabii, arkasından demokrasiye geçiş, ekonomik ve toplumsal yeniden yapılanmaydı. Bir sistemi değiştirip yerine yenisinin konulması gerekiyordu. Kolay iş değildir. Mühim olan şudur; Eski rejimde halk zaruri ihtiyaçlarını bedava karşılayabiliyordu. Elektrik, su, yakıt, ısınma bedavaydı. Zaten Sovyet sistemi de bu yüzden çöktü. Bu bedavayı karşılayacak üretimi yapamadı. Yeni cumhuriyetlerde ortadan kalkan bu sistemin yerine piyasa ekonomisini, onun üretim gücünü, kurumlarını yerleştirmeleri gerekiyordu. Demokrasiye geçmeleri gerekiyordu. Tam olmasa bile demokrasinin bazı kurumlarını yerleştirmeleri zorunluydu. Kırgızistana baktığınızda 1990a kıyasla fert başına milli gelir düşmüştür. O seviyenin altında kalmıştır." Neden yıkılıyorlar? Demirel, her ülkenin koşullarının diğerinden farklı olduğuna değinirken, Kırgızistandaki gelişmelerin domino etkisiyle diğer ülkelerde yaşanıp yaşanmayacağına ilişkin olarak da şu değerlendirmeyi yaptı:"Her ülkenin durumu diğerinden farklıdır. Bu tür gelişmeler önce Gürcistanda başladı. Şevardnazde, Gürcistanı kuran liderdir. İyi yetişmiş bir devlet adamıdır. Ama devrin aradığı adam farklıydı. Gürcistan ve Kırgızistan bu ülkeler arasında en fakirleridir. Fakirlik de çok önemli bir faktördür." Domino etkisi Demirel, kendini ömür boyu devlet başkanı seçtiren Türkmenistan Devlet Başkanı Türkmenbaşıyla ilgili sorumuzu ise şöyle yanıtladı: "Türkmenistan zengin bir ülke. Kaynağı çok, nüfusu az, küçük bir ülke. Şartları farklı. Tabii zenginlik de bazen yetmez. Bazı olaylar zengine, fakire bakmaz. Türkmenbaşı kendisinden başkasına razı olmaz, kıyaslama kabul etmez. Ama akıllıdır. Doğruyu görür." Türkmenbaşına nasihat Orta Asya Türk cumhuriyetleriyle en çok ilgilenen lider olan Süleyman Demirelin, Askar Akayevle kişisel dostluğu vardı. Demirel, Bişkekte bir açılış töreninde Akayevle görülüyor. fbila@milliyet.com.tr İki lider yakın dosttu
