Fikret Bila, Türkiye - ABD arasındaki tarihi anlaşmayı yazıyor (3) Bu belge Özkökün bahsettiği belgedir... 1 Mart tezkeresinin reddedilmesinden sonra 5 Mart 2003 günü Genelkurmay Başkanı Org. Hilmi Özkök, basına bir açıklama yapmış ve şöyle demişti: "Bir tek kurşun atmadan görevimizi tamamlayarak dönecektik. Beklenmeyen gelişmeler ve müdahale etmek zorunda kalırsak savaşanlar da buna karşı çıkmayacaklardı. Bütün bunlar ve diğer hususlar bir belgeye bağlandı, nispeten garantiye alındı." İşte bu belge, o belgedir... Yazı dizimizin yayımlanan iki bölümüne ilişkin olarak basında bazı yorumlar yer aldı. Bu yorumlarda yayımladığımız belgenin "ne belgesi veya hangi belge" olduğuna ilişkin sorular yer aldığı gibi 1 Mart tezkeresine bağlanan MOU değil, Türkiyenin tek taraflı kaleme aldığı bir niyet mektubu" olabileceğine dönük zorlama hükümlere de yer verildi. Orijinal metnini madde madde yayımladığımız belge, "Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti Arasındaki Anlaşma Metni (MOU)"dir. Anlaşmanın amaç maddesinde, gelecekte Iraka karşı politik ve ekonomik konularda yakın işbirliği, koordinasyon içinde olunacağı belirtiliyor. Bu madde Türkiyenin Irakın yeniden yapılandırılması sürecinde kaygı duyduğu gelişmelerin önlenmesi için devrede olmayı veya yaygın deyimle "masada bulunmayı" sağlamaya dönük hüküm olarak değerlendiriliyor. 1 Mart tezkeresi öncesinde Türkiye ile ABD heyetleri arasında kıran kırana yaşanan müzakere sürecinde sık sık masadan kalkılmasına neden olan egemenlik hakları ve mali hükümlerin Türk tarafının talepleri doğrultusunda belirlendiği, MOUnun "amaç" ve "temel prensipler" bölümlerinden anlaşılıyor. Türkiye ile ABD arasında Irak için yapılan anlaşmanın, askeri alanlardaki destek ve işbirliği dışında, Irakın yeniden yapılandırılmasında politik ve ekonomik işbirliğini de içerdiği çerçeve anlaşma hükümlerinde yer alıyor. Anlaşmanın "Temel Prensipler" bölümünde ise anlaşma hükümlerinin Türkiyenin egemenlik haklarını ihlal edecek biçimde yorumlanamayacağı ve Türk yasalarına aykırı biçimde uygulanamayacağı kaydı da yer alıyor.Türk topraklarına gelecek olan ABD askerlerinin hareket çerçevesi de yine bu anlaşmayla çizilmiş görünüyor. Temel prensipler bölümünde, ABD askerlerinin Türkiyedeki hareketleri, yine MOU hükümleriyle belirlenen özel amaçlar için Türkiyenin vereceği izin dışında olamayacağı hükme bağlanıyor. Ayrıca toplanacak tüm istihbarat ve keşif bilgilerinin tam olarak paylaşılması da kabul ediliyor. EGEMENLİK HAKLARI Müzakerelerde kriz yaşanan konulardan biri de mali yükümlülüklerdi. Zaman zaman müzakereler Türk ve ABD heyetlerinin bu konulardaki dirençleri nedeniyle kesildi. O kadar ki, ABDnin personelin kullanacağı plastik yaka kartlarının basım masraflarını bile Türkiyenin karşılamasını istediği, mali konularda bu kadar detaylara girdiği yansımış ve eleştiri konusu olmuştu. Ayrıca, ABDnin vergileri ödemek istemediği, istisna ve muafiyetler tanınması talebinde bulunduğu da kaydedilmişti. Bu konularda ise Türk heyetinin kabul edilemez bulduğu ABD taleplerini geri çevirmesinin sonuç verdiği ve anlaşma metnine bütün masrafların ve vergilerin ABD tarafından ödeneceği hükümlerinin konulduğu görülüyor. ABD tarafı, ABD kuvvetlerinin Türkiyedeki faaliyetleri nedeniyle Türkiyeye hiçbir mali yük ve sorumluluk yüklenmeyeceği ve bütün masrafların kendilerince karşılanacağı hükmünü kabul ettiği anlaşılıyor. Ayrıca, ABD askerlerinin kişisel harcamaları nedeniyle Türk mali mevzuatının öngördüğü bütün vergi, gümrük ve harçları ödeyeceği de hüküm altına alınıyor. MASRAFLARI ABD ÖDEYECEK Temel Prensipler bölümünde ABDnin getireceği silah, mühimmat, malzeme ve ekipman Genelkurmayın iznine tabi olduğu hükmü de yer alıyor. Bu konuda Türk Silahlı Kuvvetleri, Türkiyeye getirilecek ve Kuzey Iraka geçirilecek bütün silah, araç ve diğer malzemelerin Türkiyeye önceden bildirilmesi ve girişleri sırasında kayda alınmasını şart koşmuştu. MÜHİMMAT İZNE TABİ MOUnun 6 aylık süre için geçerli olduğu, ancak uzatmalar için TBMMnin onayı gerektiği de kayıt altına alınıyor. Anlaşmanın Kuzeyden Keşif Harekatı sürecinde olduğu gibi 6 ayda bir TBMM gündemine gelmesinin düşünüldüğü anlaşılıyor. Bu hüküm ABDnin Irakta kalış süresi ve Türkiyenin destek süresinin tahmin edilemediğini de gösteriyor. KALIŞ SÜRESİ BELİRSİZ Anlaşmanın süresi 6 aydı Amerika Birleşik Devletleri (Gönderici Taraf) ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti (Alıcı Taraf) aşağıda belirtildiği gibi anlaşmışlardır: MADDE I / AMAÇ: Bu anlaşmanın amacı, Iraka yapılacak olan olası operasyonlar için Türkiyede geçici olarak konuşlandırılacak olan Gönderici taraf güçlerinin varlığını ve etkinliklerini yönetmek üzere, Gönderici taraf güçlerinin durumu ile, bu operasyonların idaresindeki uygun bir yasal ve askeri yapısı da dahil olmak üzere, karşılıklı destek ve işbirliği prensipleri oluşturmak olacaktır. Şu an yürürlükte olan MOU taraflar arasında, Iraka karşı, askeri alanlarda karşılıklı destek ve işbirliği; gelecekte Iraka karşı politik ve ekonomik konularda yakın işbirliği, koordinasyon, danışma ve yönetim ile ABDnin Türkiyeye yardımı konusunu da içermektedir. MADDE II / SAHA: Bu anlaşma (MOU) hükümleri, geçici konuşlandırma ile operasyonlar, lojistik, personel, istihbarat ve kontrol de dahil olmak üzere, Tarafların bu anlaşma amacı ile yaptıkları bütün etkinlikler için geçerlidir. MADDE III / ÖZEL ŞARTLAR: Eklerde belirtilecek olan özel şartlar, personel/idari konular, istihbarat, operasyonlar, lojistik, iletişim, yasal/tüzel konular, ithalat ve ihracatın prensipleri ve süreci ve askeri destek malzemesinin yurtiçi ulaşımı, kamu ile ilgili konular, genel/yerel yönetim konularını da içererek, MOUnun temelini oluşturacaktır. Tarafların yetkili otoriteleri, uygun ve gerekli olduğu taktirde, özel konularda teknik anlaşmalar yapabilirler. MADDE IV/TEMEL PRENSİPLER: Tarafların arasında karşılıklı destek ve işbirliğini aşağıdaki temel prensipler yönlendirecektir:(a) Varılan anlaşmalar üzerinde, Türkiyenin egemen haklarını ihlal edecek şekilde fikir yürütülmez veya yorumlanmaz, ayrıca bu MOUnun hükümleri, Türkiyenin mevzuat, kanun ve yönetmeliklerine aykırı olacak şekilde uygulanamaz.(b) Gönderici taraf kuvvetleri Türkiyede kendilerine izin verilen özel amaçlar çerçevesi dışında hareket edemezler.(c) Türkiyede konuşlandırılacak olan Gönderici taraf kuvvetlerinin gerçek sayısı ve kompozisyonu, hava tesisleri ve deniz limanları, lojistik destek, kara kuvvetlerinin operasyonlarını desteklemek için taktik birleşme ve askeri destek alanları ve diğer ilgili maddeler Gönderici taraf otoritelerine danışarak, Alıcı taraf tarafından kararlaştırılacaktır.(d) Gönderici tarafın, Türk hava, deniz ve kara iletişim hatlarını kullanması ile ilgili kurallar, yöntemler ve modeller Alıcı taraf tarafından, Gönderici tarafa danışarak kararlaştırılacaktır.(e) İttifak ve dayanışma ruhu ile, Taraflar anlaşmaların uygulanmasında ve bu MOUda öngörülen aktivitelerin tatbik edilmesinde tam bir işbirliği yapacaklardır.(f) Gönderici taraf kuvvetlerinin Türkiyedeki aktiviteleri, Türkiyeye hiçbir koşulda maddi ve ekonomik yük ve sorumluluk getirmemelidir. Bu nedenle, Gönderici taraf bu MOUda belirtilen aktivitelerin bütün maliyetini ödeyecektir. Uygulanacak prensipler, kurallar ve yöntemler Ek - D ve Ek - Fde belirtilmiştir.(g) Türkiyeye ithal edilecek olan silahlar, mühimmat, malzeme ve ekipmanın büyük bir kısmı Ek - Gde belirtilen yöntemlere ve TSKnın iznine tabi olacaktır. Operasyonal gerekliliklerde, bu konular için çabuklaştırılmış yöntemler uygulanacaktır.(h) Bu MOUnun amaçları için ABD tarafından veya ABD için Türkiyedeki Gönderici taraf kuvvetlerine yapılan yardımlar ve temin edilen mallar için yapılan ve 1954te çıkan, 1992de değiştirilen 6426 sayılı Türk Vergi Yasasına tabi olan savunma masrafları, vergi, gümrük, harç ve masraflardan muaftır. Bu MOU nedeni ile Türkiyede geçici olarak konuşlandırılmış olan Gönderici taraf kuvvetlerinin kişisel harcamaları için yürürlükte olan vergi, gümrük ve harçlar geçerli olacak ve bu tür harcamalar, Türk yasaları ve mali mevzuata göre vergi, gümrük ve harca tabi olacaktır.(i) 8 Şubat 2003te imzalanan MOUnun, üslerin hazırlanması, Gönderici taraf kuvvetleri tarafından kullanılmak üzere, yenilerinin inşa edilmesi veya var olan altyapının modifiye edilmesi, üzerindeki mal varlığının kaldırılması ve toprağın rehabilite edilmesi ile ilgili olan hükümleri, bu MOU amaçları için Türkiyede konuşlandırılacak olan Gönderici tarafın bütün aktiviteleri ile bağlantılı olarak geçerli olacaktır. Buna göre, Gönderici taraf bu MOUnun amacı için kullanmak üzere ayrılan arazinin rehabilitasyonu ve iyileştirilmesi için, insan sağlığı ve güvenliğine karşı bilinen, kaçınılmaz ve önemli olan, Alıcı tarafa iade edilme zamanı geldiğinde var olan ve Gönderici tarafın kullanımından kaynaklanan tehlikeleri ortadan kaldırmak sorumluluğunu kabul eder. Bu MOUnun amaçları için Gönderici tarafın haricen kullanımına tahsis edilen yerler için, Gönderici taraf, insan sağlığı ve güvenliğine karşı bilinen, kaçınılmaz ve önemli olan, Alıcı tarafa iade edilme zamanı geldiğinde var olan ve Gönderici tarafın kullanımından kaynaklanan tehlikeleri ortadan kaldırmak sorumluluğunu kabul eder. Gönderici tarafa bu MOUnun amaçları için tahsis edilen ve daha önceden var olan fakat Gönderici taraf tarafından yapılmamış olan tesislerde, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yapılan modifikasyonları ve tadilatı nakletmekle sorumludur. Gönderici taraf, kendisine tahsis edilen ve daha önceden var olan tesislerde ortaya çıkabilecek herhangi bir zarara karşı da sorumludur.(j) Gönderici taraf kuvvetleri ve aktiviteleri, Alıcı tarafın ulusal yasalarına, kural ve yönetmeliklerine saygı duyacaklardır. Suçla ilgili kanun hükümleri, bu MOU ve diğer ilgili yasal konularla ilgili bütün haklar Ek - Fde belirtilmiştir.(k) İstihbarat ve keşif verileri tam olarak paylaşılacaktır.(l) Bu MOU için Alıcı tarafın Gönderici tarafa tahsis ettiği alanlarda yerler, ulusal kriptografiye göre tespit edilecektir. Bunlardan başka yerlerde, yetkili Türk kuvvetleri için, Gönderici tarafın Türkiyedeki kuvvetleri için tahsis edilen bölgelere girmesinde herhangi bir limit veya kısıtlama olmayacaktır.(m) MOUnun hiçbir hükmü, Alıcı tarafın gerekli ve uygun gördüğü zaman, ulusal çıkarlarını ve güvenliğini korumak için her türlü önlemi almasını etkilemez. MADDE V/ANLAŞMAZLIKLARIN GİDERİLMESİ: Bu MOUnun yorumlanmasında ve uygulanmasında ortaya çıkabilecek herhangi bir anlaşmazlık durumunda, Taraflar kendi aralarında konuşarak bu sorunu gidermeye çalışacaklar, herhangi bir uluslararası örgüte veya üçüncü bir tarafa gitmeyeceklerdir. Bu süreçte, her iki taraf yasalarının hükümleri Madde IVte belirtilen prensiplere uyacak şekilde göz önüne alınacaktır. MADDE VI / DEĞİŞTİRME - DÜZELTME: Herhangi bir taraf, herhangi bir zaman, bu MOUnun değiştirilmesi için diğer tarafa yazılı bir nota verebilir. Değiştirme için görüşmeler nota verildikten sonra 10 gün içinde başlar ve 30 gün içinde tamamlanır. MADDE VII / SONLANMA: Herhangi bir taraf, herhangi bir zaman, bu MOUyu, 30 gün önceden yazılı bir nota ile haber vermek şartı ile sonlandırabilir. Bu MOUnun sonlandırılması durumunda, Gönderici taraf geri çekilme ve likiditasyonunu iki aşamada tamamlayacaktır. Türkiyedeki combat ünitleri ve onların personelinin çekilmesi, bu MOUnun sonlandırılması tarihinden itibaren bir ay içinde tamamlanacaktır. Lojistik ünitleri ve onların personelinin çekilmesi de, MOUnun sonlandırılmasından itibaren 3 ay içinde tamamlanacaktır. Her iki durumda da likiditasyon mümkün olduğunca çabuk tamamlanacak ve bu MOU geri çekilme ve likiditasyon sürecinde yürürlükte olacaktır. Her iki taraf da, herhangi bir zamanda, diğer tarafın bu MOUnun şartlarına uymadığına karar verirse yazılı olarak bildirerek, müzakere talep edebilir. Müzakereler, davet edilen tarafın talebi almasından itibaren 10 gün içinde başlar. MADDE VIII / YÜRÜRLÜĞE GİRME VE SÜRESİ: Bu MOU, tarafların MOU çerçevesindeki bütün gereklilikleri yerine getirdiklerini birbirlerine bildirdikleri tarihten itibaren yürürlüğe girer ve 6 ay süre ile yürürlükte kalır. Ondan sonra, 6 aylık dönemler için, Alıcı tarafın Meclisinin uzatmalar konusunda onayını alarak ve taraflardan birisi sonlandırma için talepte bulunmadıkça, yürürlükte kalır. Ankarada Şubatın ...2nde iki kopya olarak imzalanmış, aslı Türkçe ve İngilizceye çevrilmiştir. Kaçan balık büyük olur! Milliyetin Türkiye ile ABD arasında yapılan gizli anlaşmaya ilişkin dosyası Ankarada büyük yankı uyandırdı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Murat Başesgioğlu, 1 Mart tezkeresine ilişkin tartışmanın yaşandığı süreçte tüm bakanların bilgilendirildiğini belirtti. Bakanlar Kurulunun Irak özel gündemiyle toplanacağını kaydeden Başesgioğlu şöyle konuştu: "Devletin mahremiyetini ilgilendiren birtakım konular zamanı geldiğinde açıklanacaktır. Iraktaki gelişmelere kayıtsız kalmamız söz konusu değil. Türkiye, Irakın toprak bütünlüğünün korunması, istikrarın kalıcı olmasını istiyor. Katkı vermenin riskleri var, dikkatle değerlendiriliyor." Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım da, Pakistan Ulaştırma ve Haberleşme Bakanı Ahmed Aliyi kabulünde, "Anlaşmadan milletvekillerinin haberi var mıydı? Milletvekillerinin haberi olmadığı için mi geçmedi?" sorusu üzerine, "Kaçan balık büyük olur. Üzerinde durmaya gerek yok. İleri bakmalıyız" dedi. n ANKARA Milliyet fbila@milliyet.com.tr İLERİYE BAKALIM