Emek Platformu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasa Tasarısı’nı protesto etmek amacıyla 2 saat süreyle iş bırakma eylemi yaptı. Eylem ulaşım, eğitim, sağlık sektörlerinde etkili oldu. Uçak, tren ve deniz seferleri aksadı, derslere ara verildi, hastanelerin acil servisleri dışında hizmet sunulmadı.
Çalışanlar haklı olarak tepki gösteriyorlar. Sosyal güvenlik sisteminin çöküşe doğru yol almasından elbette çalışanlar sorumlu değil. Sorumlu olan kuşkusuz siyasal iktidarların bu alanı kötü yönetmeleri.
Diğer taraftan, bu açıkla bu sistemin yürütülmesi de mümkün gözükmüyor. Sistemin dengeye gelebilmesi çok uzun zaman alacağı gibi, açığı üreten nedenlerin de ortadan kaldırılması gerekiyor.
Sosyal güvenlik sisteminin sürekli açık vermesinin dört temel nedeni var:
1- Kayıtdışılık, 2- Düşük beyan, 3- Genç emeklilik, 4- İşsizlik.
Açığın boyutları
Emekli Sandığı, SKK ve Bağ-Kur’dan oluşan sosyal güvenlik sistemindeki finansal açığın boyutları çok büyük. Bu sistem, yılda 25 milyar YTL açık veriyor. Sistemin yıllık 56.8 milyar YTL geliri, 81.9 milyar YTL gideri var.
Prim gelirleri 44 milyar YTL, emekli aylıkları gideri 52.3 milyar YTL. Primler emekli aylıklarını bile karşılamıyor. Buna sağlık giderleri ekleniyor. Sistem sürekli açık veriyor.
Kayıtdışılık
Açığın önemli nedenlerinden biri kayıtdışılık. Ekonominin önemli bir kısmı kayıt içine alınamadığı için prim de vergi de alınamıyor. Bakanlık verilerine göre kayıtdışılık oranı, ücretlilerde yüzde 21.1, yevmiyelilerde yüzde 89.9, işverenlerde yüzde 27.8, kendi hesabına çalışanlarda yüzde 65.6, aile içi çalışanlarda yüzde 95.9.
Bu oranlar, sosyal güvenlik açığının kapatılması için öncelikle kayıtdışılıkla mücadele edilmesini gerektiriyor.
Düşük beyan
Kayıt içinde olmasına karşın prim ve vergi için verilen ücret beyanları gerçeği yansıtmıyor. Çalışanların yüzde 60’ı asgari ücretli görünüyor. Bu doğru değil. Kayıt içinde olmasına karşın düşük beyanda bulunulması da prim kaybının diğer önemli nedeni. 480 YTL asgari ücretle çalıştığı beyan edilen biri emekli olduğunda 560 TYL emekli maaşı alıyor. Maaş bağlama oranı yüzde 104 oluyor. Bu da düşük beyanın yarattığı çarpıklığı gösteriyor.
Genç emeklilik
Türkiye’de emeklilik yaşının düşük olması, sistemin emeklileri finanse etmesini giderek zorlaştırıyor. 2000’de yürürlüğe giren 4447 sayılı yasayla kademeli hale getirilen emeklilik yaşı kadınlarda 38’den, erkeklerde 43’ten başlayan bir tablo gösteriyor. 2008 için emeklilik yaşı kadınlarda 44, erkeklerde 48. Kademeli gidiş 2026’da emeklilik yaşını kadınlarda 58, erkeklerde 60’a çıkarıyor. Yeni tasarı yasalaşırsa 2036’dan itibaren emeklilik yaşı 61 olacak.
Bugün bir emekli için 3 kişinin sistemde çalışması gerekiyor.
Emeklilik yaşı Yunanistan, İspanya, İrlanda, İtalya, Hollanda, Portekiz, İsveç ve ABD’de de kadın ve erkek için 65, diğer bazı ülkelerde de 59 ile 65 yaş arasında değişiyor.
İşsizlik
Bir diğer önemli neden de işsizlik. Sistemin beslenmesini ve emekliliği finanse etmesini sağlamak için işsizlik sorununun çözülmesi gerekiyor. Bugün sosyal güvenlik sistemine bağlı olarak çalışanların sayısı 14 milyon. Açığın kapatılması ve aktüeryal dengenin yürütülebilmesi için 10 milyon kişinin daha sisteme girmesi lazım.
Bu nedenleri ortadan kaldıracak önlemler alınmadıkça, sosyal güvenlik sisteminin uzun vadede ayakta kalması mümkün değil.
