ABD’de Merkez Bankası

BAŞBAKAN Erdoğan’ın ve -Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan hariç- kurmaylarının Merkez Bankası odaklı eleştirileri için tartışmalar bağlamında bir pencere açmakta fayda var.
Merkez Bankası “özerk kurumdur.”
Yasal olarak “iktidar etkisinden/güdümünden” -olabildiğince- bağımsızdır.
Özellikle Kemal Derviş’li yıllardan itibaren ekonominin düştüğü çukurdan çıkmasında “Merkez Bankası özerkliğine” dayalı sıkı ve akılcı programın katkısı büyüktür.
AK Parti iktidar sürecinde Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz “özerkliği korumak” için sağlam durmuştur.
Ondan görevi devralan şimdiki Başkan Ender Başçı da buna özen gösteriyor.
Elbette şimşekleri çektiği de oluyor.

Bilhassa “faizlerin düşürülmesi” için Başbakan Erdoğan ve kurmayları “Olmazsa gerekeni yaparız” söylemine uzanan baskıları yoğunlaştırmakta.
................................
Dün eski Merkez Bankası başkanlarından bir dostumla bu konuda konuştuk.
“Kamuya açık toplantılardaki ifadelerin baskı gibi algılanmayacağını” söyledi.
“İç siyaset için böyle konuşmalar olabilir” dedi.
“Faizlerin düşürülmesi” bir şekilde yüzde 90’ı borçlu olan bu ülkede siyasi prim yaptırabilir.
Artı...
Hatta Başbakan Erdoğan “genel ekonomi ve yatırımlar için düşük faizin yararına da -sanıyorum- inanıyor.”
Fakat...
Eski Merkez Bankası Başkanı dostuma göre “hükümet telkinleri kapalı kapılar ardında” dile getirilir.
Ancak ideal olan ne kamuya açık, ne kapalı kapılar ardında Merkez Bankası özerkliğine gölge düşürmemektir.
Bakın Amerika’dan bir örneği yansıtayım...

İKTİDAR DEĞİŞİR BAŞKAN DEĞİŞMEZ
Amerika’da 16 yıl aralıksız Merkez Bankası konumundaki FED’in başkanlığını yapan Alan Greenspan “mutlak bağımsızlığını” anlatıyor.
Başkan Nixon’ı düşüren ünlü gazeteci Bob Woodward’ın kaleme aldığı anılar kitabı “Maestro”dan satırlar...
1Merkez Bankası Başkanı’na, hiçbir ABD Başkanı ya da bir siyasetçi onun görev alanında olan konularda tek kelime edemez.
Örneğin... Faizi indirmek, faizi yükseltmek, döviz kurlarında düzenlemeler yapmak gibi konularda Merkez Bankası’na değil öneride ya da telkinde bulunmak, bunlar ima dahi edilemez.
2Merkez Bankası Başkanı Senato Bankacılık Komitesi tarafından başkanlığı onaylandığında, Beyaz Saray’dan gelebilecek kendisini etkilemeye yönelik her girişimi rapor edeceğine dair söz vermiştir.
Yani... Beyaz Saray’dan veya diğer siyasetçilerden telkin, öneri, ima gelse ve Başkan bunları yerinde bulsa dahi, kesinlikle yasak olan bu durumu Senato Bankacılık Komitesi’ne bildirmek zorundadır.
Asla gizli tutamaz.
3Merkez Bankası Başkanı “tam” bağımsızdır. Eğer istemezse ABD Başkanı’nın görüşme davetine gitmeyebilir.
Hatta görüşmenin istikameti ya da içeriği “müdahale” izlenimi verebilecek sınır ihlaline dönüşmeye başlarsa, görüşmeden çıkabilir ve başkandan şikâyetçi olabilir.
.................................
Alan Greenspan, Cumhuriyetçi Parti’den başkan seçilen baba Bush döneminde göreve başlamıştı.
Ardından Demokrat Parti’den Beyaz Saray’a gelen Clinton’un 8 yıllık başkanlık süresinde de Merkez Bankası Başkanı’ydı. Sonra... Gene Cumhuriyetçi Parti’den başkan seçilen oğul Bush’un döneminde de aynı görevde kaldı.
Bu da Merkez Bankası Başkanı’nın “siyaset dışı” ve “tam bağımsız” konumunu kanıtlıyor.
Merkez Bankası başkanları tokmak olup, iktidar meşrepli şarkılara eşlik edemez. (*)
.................................
Son zamanların “Merkez Bankası odaklı” tartışmalarına bir de bu pencereden bakmakta fayda var.
.................................
(*) Maestro adlı kitaptan alıntılar daha ayrıntılı olarak 23/09/2009’da bu köşede yayımlanmıştı.